DANH NHÂN VIỆT 47

 

HOÀNG HOA THÁM

(1858 - 1913)

 

Ông, còn gọi Đề Thám,

Nhà cách mạng, cầm đầu

Cuộc khởi nghĩa Yên Thế,

Gian khổ và dài lâu.

 

Ông chủ trương chống Pháp

Bằng bạo lực, vũ trang.

Cương quyết không thỏa hiệp.

Lại càng không đầu hàng.

 

Ông hăng hái gia nhập

Vào hàng ngũ nghĩa binh

Của Đại Trân, sau đó -

Trần Xuân Soạn, Cai Kinh.

 

Rồi ông rủ Bá Phức

Về Yên Thế, cùng nhau

Đứng dưới cờ khởi nghĩa

Do Đề Nắm cầm đầu.

 

Khi Đề Nắm bị hại

Năm Một Tám Chín Hai,

Ông trở thành thủ lĩnh,

Dũng cảm và có tài.

 

Ba mươi năm liên tục

Ông lãnh đạo nghĩa quân.

Ông, Hùm Xám Yên Thế,

Nức tiếng khắp xa gần.

 

Ông đánh nhiều trận lớn,

Khiến giặc Pháp hết hồn.

Trận Luộc Hạ, Cao Thượng,

Lũng Chuối và Đồng Hom...

 

Giặc tìm cách mua chuộc

Hoặc dụ dỗ ra hàng.

Còn treo giải thủ cấp

Ba mươi nghìn phờ-răng.

 

Biết khó thắng, quân Pháp

Xin cầu hòa, hai lần.

Cắt nhượng bốn tổng lớn,

Thuộc toàn quyền nghĩa quân.

 

Trong mười năm hòa hoãn,

Phong trào phát triển nhanh.

Đánh xuống tận Hà Nội

Và những vùng xung quanh.

 

Năm Một Chín Không Chín

Quan Thống Sứ Bắc Kỳ

Cho điều hơn vạn rưỡi

Lính dõng, lính chính quy.

 

Chúng tấn công Yên Thế

Cùng đại bác, súng trường.

Ông tổ chức đánh trả,

Dũng cảm và kiên cường.

 

Khi con trai, Cả Trọng,

Bị tử thương, cuối cùng

Ông rút về Tam Đảo

Nơi rừng núi chập chùng.

 

Lại tổ chức kháng chiến.

Đánh thêm mấy trận liền.

Lúc thắng, lúc thất bại.

Cứ kéo dài, tuy nhiên

 

Nghĩa quân tổn thất nặng.

Bị giết rất nhiều người.

Rồi dần dần tan rã

Đầu năm Một Chín Mười.

 

Cùng hai người tâm phúc,

Từ đó ông ẩn mình

Giữa núi rừng Yên Thế.

Hy vọng sẽ hồi sinh.

 

Cuối cùng ông bị bắt,

Bị chém, giặc bêu đầu.

Sau hai ngày, đốt xác,

Rắc tro xuống áo sâu.

 

 

TRƯƠNG VĨNH KÝ

(1837 - 1898)

 

Nhà văn hóa kiệt xuất,

Một danh nhân tài ba,

Người có công rất lớn

Giúp khai sáng nước nhà -

 

Là ông, Petrus Ký,

Chủ tờ báo đầu tiên

Viết bằng chữ Quốc Ngữ,

Phổ biến khắp ba miền.

 

Ông là người theo Đạo,

Quê Chợ Lách, Bến Tre.

Bố bệnh nặng, mất sớm,

Cũng vất vả đủ bề.

 

May, nhờ hai linh mục

Đem về nuôi như con.

Còn được cho đi học

Ở quê và Sài Gòn.

 

Sau ông học trường đạo

Ở Cămpuchia.

Tám năm học chủng viện

Ở Malaysia.

 

Vốn bản tính chăm chỉ,

Lại thông minh khác thường,

Được nhiều thầy giỏi dạy.

Nhiều bạn bè bốn phương,

 

Ông học rất tấn tới.

Môn nào cũng đứng đầu.

Đặc biệt môn ngoại ngữ.

Tiếng nào cũng làu làu.

 

Năm mới hăm hai tuổi

Ông đã rất tinh thông

Mười mấy ngôn ngữ chính

Của phương Tây, phương Đông.

 

Ra trường, hăm ba tuổi,

Ông đi làm thông ngôn

Cho các quan sứ Pháp.

Chủ yếu ở Sài Gòn.

 

Ba năm sau, người Pháp

Cho ông đi theo đoàn

Đại thần Phan Thanh Giản

Sang mẫu quốc nghị bàn.

 

Trong thời gian ở Pháp,

Ông có nhiều bạn bè,

Và chơi thân đặc biệt

Với giáo sư Paul Bert.

 

Ông này là viện sĩ,

Tính hiền lành, dễ thương.

Về sau được bổ nhiệm

Làm Toàn Quyền Đông Dương.

 

Năm Một Tám Sáu Sáu,

Để đào tạo thông ngôn,

Ông mở trường phiên dịch

Ở Gia Định - Sài Gòn.

 

Năm Một Tám Sáu Chín,

Ông lập và chủ biên

Nguyệt san Gia Định Báo.

Là tờ báo đầu tiên

 

Viết bằng chữ quốc ngữ

Phát hành ở nước ta.

Lập tức được mến mộ

Bởi bạn đọc gần xa.

 

Năm Một Tám Tám Sáu

Vị giáo sư dễ thương,

Ông Laul Bert, nhậm chức

Làm Toàn Quyền Đông Dương.

 

Nhân danh tình bạn cũ,

Quan Toàn Quyền mời ông

Làm quan to cho Pháp,

Nhưng ông đã nói không.

 

Ông cũng rất lịch sự

Từ chối cả lời mời

Nhập quốc tịch nước Pháp.

Mơ ước của nhiều người.

 

Nhưng ông đã đồng ý

Làm cố vấn tối cao

Cho vua Việt, Đồng Khánh,

Để phục vụ đồng bào.

 

Trên cương vị cố vấn,

Ông làm được nhiều điều.

Như làm đường Xứ Quảng,

Đào kênh, đắp đê điều.

 

Ông cũng từng đề nghị

Nhiều chính sách canh tân

Để chấn hưng đất nước,

Mang phúc lợi cho dân.

 

Cuối đời, ông dạy học,

Giúp nhiều người thành tài.

Nghiên cứu và viết sách,

Đủ các loại đề tài.

 

Hơn một trăm tác phẩm,

Về nghệ thuật, canh nông.

Chính trị, văn, sử, địa

Và các nghề thủ công...

 

Đó là những kiến thức

Thiết thực và rất cần.

Giúp phát triển đất nước

Và khai trí người dân.

 

Sinh thời, Petrus Ký

Được đánh giá rất cao

Trong giới khoa học Pháp;

Được rộng cửa mời chào

 

Làm thành viên nhiều hội -

Hội Khoa Học Nhân Văn,

Hội Nhân Chủng Học Pháp,

Hội Giáo Dục Cách Tân...

 

Năm Một Tám Bảy Bốn

Ông vinh dự được phong

Là giáo sư ngôn ngữ

Các dân tộc phương Đông.

 

Là một trong mười tám

“Bác học lớn toàn cầu”

Mà tên tuổi lừng lẫy

Như đồng nghiệp châu Âu.