DANH NHÂN VIỆT 39

 

QUANG TRUNG HOÀNG ĐẾ

(1753 - 1792)

 

Ba anh em Nguyễn Huệ,

Như sử sách đã ghi,

Quê gốc ở xứ Nghệ,

Dòng dõi Hồ Quý Ly.

 

Họ đi theo Chúa Nguyễn

Vào lập nghiệp Đằng Trong.

Thời kỳ đầu, nghe nói,

Cũng vất vả, long đong.

 

Ít ra bố mẹ họ

Phải làm nghề buôn trầu.

Ba trai và năm gái,

Nguyễn Nhạc là anh đầu.

 

Anh thứ hai - Nguyễn Huệ,

Nguyễn Lữ là thứ ba.

Cả ba đều giỏi võ,

Mở lò ở quê nhà.

 

Mỗi người là sư tổ

Của một môn quyền hay,

Thành Tây Sơn võ phái,

Thuộc Bình Định ngày nay.

 

*

Năm Một Bảy Bảy Mốt,

Lấy cớ chống cường quyền,

Nguyễn Nhạc làm khởi nghĩa.

Lòng dân đang không yên,

 

Nên lập tức hào sĩ

Và nhiều người đi theo.

Lấy của kẻ giàu có

Đem chia cho dân nghèo.

 

Quân Tây Sơn giỏi võ,

Nguyễn Huệ là tướng tài

Nên đánh đâu thắng đấy,

Quân Chúa Nguyễn chạy dài.

 

Hai năm sau khởi nghĩa,

Anh em nhà Tây Sơn

Đánh đến tận Bình Thuận,

Chiếm được thành Quy Nhơn.

 

Nhưng giữa năm Bảy Bốn

Từ Gia Định đánh ra,

Chúa Nguyễn chiếm Bình Thuận

Và Gia Khánh, vậy là

 

Ba anh em Nguyễn Nhạc

Còn vùng đất Phú Yên

Đến vùng đất Quảng Ngãi,

Thành một vệt nối liền.

 

Cũng năm ấy, Chúa Trịnh

Cho đưa ba vạn quân

Vượt sông Gianh, nhanh chóng

Chiếm được thành Phú Xuân.

 

Chúa Nguyễn nhân dịp ấy

Tiến đánh quân Tây Sơn.

Ba anh em co cụm,

Phải rút về Quy Nhơn.        

 

Tình thế rất nguy ngập.

Cả Đằng Trong, Đằng Ngoài

Đều o ép - phải chọn

Nên hòa, nên đánh ai?

 

Nguyễn Nhạc đã quyết định

Xin Chúa Trịnh cầu hòa,

Rảnh tay đánh chúa Nguyễn,

Sau thắng, sẽ đánh ra.

 

Muốn mượn tay Nguyễn Nhạc

Làm kẻ thù yếu dần,

Chúa Trịnh liền đồng ý,

Nhưng không chịu rút quân.

 

*

Tạm yên ở phía Bắc,

Quyết đánh bại Đằng Trong,

Nguyễn Nhạc sai Nguyễn Huệ

Cầm quân đi tiên phong.

 

Tướng Nguyễn Huệ lúc ấy

Còn là chàng thanh niên,

Hăm ba tuổi, quyết định

Phải chiếm lại Phú Yên.

 

Ông nhanh chóng bắt sống

Tướng giặc Nguyễn Khoa Kiên,

Giết chết nhiều tướng khác,

Có cả Nguyễn Văn Hiền.

 

Tướng Trịnh, Hoàng Ngũ Phúc,

Thấy Nguyễn Huệ thắng nhanh,

Bèn rút về bám trụ,

Chốt giữ Phú Xuân thành.

 

Thiên tài của Nguyễn Huệ

Sau trận thắng Phú Yên

Liên tiếp được khẳng định,

Thanh thế ngày càng lên.

 

Đặc biệt qua các trận

Tiến sâu vào phía trong,

Đánh chiếm thành Gia Định,

Thần tốc và tấn công.

 

Chỉ trong vòng bảy tháng,

Từ chỗ bị bao vây,

Nguyễn Huệ đảo thế trận,

Luôn đánh Đông dẹp Tây.

 

Hai Chúa Nguyễn bị giết,

Giải phóng cả toàn miền.

Nguyễn Ánh phải bỏ chạy

Ra Phú Quốc nằm yên.

 

*

Năm Một Bảy Bảy Tám

Nguyễn Nhạc tự xưng vương,

Lập niên hiệu Thái Đức

Nguyễn Huệ làm Long Nhương.

 

Năm Một Bảy Tám Sáu

Nguyễn Huệ đánh Phú Xuân.

Thành Phú Xuân thất thủ,

Càng nức lòng nghĩa quân.

 

Rồi cũng liền sau đó

Ông đánh ra Thăng Long,

Cử tướng Nguyễn Hữu Chỉnh

Đi trước làm tiên phong.

 

Tinh thần đang rệu rã,

Các tướng Trịnh bàng hoàng,

Nên chưa đánh đã chạy

Hoặc hạ giáo đầu hàng.

 

Chúa Trịnh Tông bỏ trốn,

Dân bắt, giải về kinh.

Dọc đường, quá hoảng sợ,

Ông đã tự quyên sinh.

 

Thần tốc, như vũ bão,

Nguyễn Huệ vào Thăng Long

Như đi vào chỗ trống,

Gặp vua Lê Hiển Tông.

 

*

Về danh nghĩa, Nguyễn Huệ

Bầy tôi vua Hiển Tông,

Nhưng thực chất quyền lực

Đều nằm trong tay ông.

 

Rồi qua Nguyễn Hữu Chỉnh,

Trước là một đại thần,

Ông trở thành phò mã,

Lấy công chúa Ngọc Hân.

 

Chỉ mấy ngày sau đó

Lê Hiển Tông qua đời.,

Thông qua nhiều dàn xếp,

Lê Chiêu Thống lên ngôi.

 

Tướng Nguyễn Huệ quyết định

Đem công chúa Ngọc Hân

Cùng đại quân trở lại

Đóng ở thành Phú Xuân.    

 

*

Như ta biết, Nguyễn Nhạc

Chia đất nước làm ba,

Nguyễn Lữ vùng Gia Định,

Nguyễn Huệ xứ Bắc Hà.     

 

Việc Nguyễn Huệ tự ý

Đánh chiếm thành Thăng Long

Khi ông chưa cho phép

Khiến ông không hài lòng.

 

Mâu thuẫn ngày một lớn,

Nghi kỵ và đối đầu,

Và rồi năm Tám Bảy

Hai anh em đánh nhau.

 

Mà đánh nhau dữ dội,

Tây Sơn đánh Tây Sơn.

Nguyễn Huệ cho đại bác

Nã vào thành Qui Nhơn.

 

Nguyễn Nhạc thấy yếu thế

Phải nén nhục cầu hòa.

Nghĩ tình anh em ruột,

Nguyễn Huệ trách, rồi tha.

 

*

Nhân Tây Sơn lục đục,

Cả Đằng Ngoài, Đằng Trong

Liền tập hợp lực lượng

Nhất tề chống lại ông.

 

Quân Trịnh ở Miền Bắc

Đưa Trịnh Bồng lên ngôi.

Ở Gia Định, Nguyễn Ánh

Cũng chiếm được nhiều nơi.

 

Nguyễn Huệ lại Bắc tiến,

Lại đánh nhanh, tốc thần.  

Sau khi giành thắng lợi,

Đưa quân về Phú Xuân.

 

Trong khi đó Nguyễn Ánh

Chiếm được vùng Đằng Trong.

Nguyễn Nhạc già, thoái vị,

Nhường ngai vàng cho ông.

 

*

Năm Một Bảy Tám Tám

Lê Chiêu Thống thỉnh cầu

Vua Càn Long giúp đỡ,

Và một thời gian sau

 

Tướng Thanh, Tôn Sĩ Nghị,

Dẫn hăm chín vạn quân

Ào ào như thác chảy,

Tiến qua Ải Nam Quan.

 

*

Vừa lên ngôi hoàng đế,

Lấy niên hiệu Quang Trung,

Nguyễn Huệ lại Bắc tiến,

Đoàn quân đi trùng trùng.

 

Để tuyển thêm binh lính,

Ông dừng ở Nghệ An,

Cho diễu binh rầm rộ,

Quân số lên trăm ngàn.

 

Đoàn quân diễu binh ấy

Tiến thẳng ra Bắc Kỳ,

Thế mạnh như vũ bão,

Rầm rập bước chân đi.

 

Ngày hai mươi tháng Chạp

Tới Tam Điệp, Quang Trung

Hẹn đến ngày mồng Bảy

Ăn Tết ở Thăng Long.

 

Đến ngày mồng Năm Tết,

Với chiến thắng Đống Đa,

Tây Sơn đã đại thắng,

Giải phóng cả Bắc Hà.

 

Chủ tướng Sầm Nghi Đống

Tự vẫn vì buồn lo.

Tôn Sĩ Nghị bỏ chạy,

Xác giặc chết thành gò.

 

*

Dẫu chiến thắng oanh liệt,

Để gìn giữ hòa bình,

Nguyễn Huệ vẫn quyết định

Giảng hòa với nhà Thanh.

 

Nhà Thanh sai sứ giả

Sang phong vương cho ông,

Còn mời sang Trung Quốc

Mừng thọ vua Càn Long.

 

Theo kế Ngô Thì Nhậm,

Năm Một Bảy Chín Mươi,

Ông cử đoàn sứ giả

Một trăm năm mươi người.

 

Cháu ông, Phạm Công Trị,

Thay ông, giả làm vua,

Dẫn đầu đoàn sứ ấy,

Giặc biết, đành làm ngơ.

 

Ông còn có ý định

Cầu hôn con vua Thanh,

Đòi lại đất Lưỡng Quảng,

Tiếc là việc không thành.

 

Ông bị bệnh, chết sớm,

Tháng Chín năm Bảy Hai,

Hưởng thọ bốn mươi tuổi,

Một con người toàn tài.

 

Bốn năm trên ngôi báu,

Ông làm được nhiều điều,

Đánh đuổi giặc xâm lược,

Thiết lập một vương triều.

 

Ông chấn hưng nông nghiệp,

Khuyến khích ngành công thương,

Cho tự do tôn giáo,

Xây thêm nhiều tuyến đường.

 

Ông sửa đổi hành chính,

Sắp xếp lại chức quan,

Chữ Nôm thay chữ Hán

Khi soạn thảo công văn.

 

*

Vua Quang Trung Hoàng Đế,

Nhà quân sự tuyệt vời,

Người anh hùng dân tộc

Sống mãi trong lòng người.

 

Theo sử sách chép lại,

Trước khi đánh Thăng Long,

Ông bày ra một cách

Làm quân sĩ nức lòng.

 

Ông nói với quân sĩ

Sẽ tung trăm đồng tiền,

Nếu tất cả đều sấp,

Ta sẽ thắng, tiến lên!

 

Trăm đồng tiền, quả thật,

Đều sấp hết, việc này

Làm nức lòng binh sĩ,

Nghĩ trời cho vận may.

 

Thực ra, vua trước đó

Cho đúc chúng, có điều

Cả hai mặt đều sấp.

Một cú lừa đáng yêu.