NGUYỄN TRÃI - 1
(1380 - 1442)
Khi nói đến Nguyễn Trãi,
Là nói đến người hiền,
Một nhà văn hóa lớn
Và vụ Lệ Chi Viên.
Ông xuất thân cao quí,
Con của Nguyễn Phi Khanh,
Cháu ngoại Trần Nguyên Đán,
Rất giỏi đường học hành.
Ông sinh ở Chí Ngại,
Huyện Chí Linh, Hải Dương,
Sau chuyển về Thường Tín,
Sống cuộc sống dân thường.
Khi nhà Hồ thành lập,
Bố ông ra làm quan,
Đứng đầu Quốc Tử Giám,
Được xem là công thần.
Cùng lúc ấy Nguyễn Trãi
Thi đỗ Thái học sinh,
Được bổ làm Chính Chưởng
Nhờ uyên bác, thông minh.
Khi nhà Hồ sụp đổ,
Cùng nhiều quan hàng đầu
Bố ông bị giặc bắt
Rồi đưa về nước Tàu.
Từ Một Bốn Không Bảy
Ông phiêu bạt đó đây.
Không ai biết Nguyễn Trãi
Làm gì thời gian này.
Năm Một Bốn Một Sáu,
Trong Hội Thề Lũng Nhai,
Nguyễn Trãi gặp Lê Lợi,
Anh tài gặp anh tài.
Ông đã trình Lê Lợi
Ba lời khuyên Bình Ngô,
Hết lòng giúp minh chúa
Xây dựng lại cơ đồ.
Ông là quân sư giỏi,
Một nhà ngoại giao tài,
Người có công rất lớn
Đưa Lê Lợi lên ngai.
Khi công thành danh toại,
Triều nhà Lê, tiếc thay,
Bắt đầu chia phe cánh,
Mâu thuẫn tăng hàng ngày.
Năm Một Bốn Hai Chín,
Trần Nguyên Hãn quyên sinh
Khi Lê Lợi xuống chiếu
Bắt giam người bạn mình.
Nghe lời bọn xu nịnh,
Vua giết bạn thứ hai
Là tướng Phạm Văn Xảo,
Liêm khiết và có tài.
Rồi nhiều công thần khác,
Liên quan hai người này,
Cũng bị giết thê thảm,
Kêu trời, trời có hay.
Đại công thần Nguyễn Trãi
Cũng bị vua giam cầm,
Xem thường, không sử dụng
Và quên lãng nhiều năm.
Khi Lê Thái Tổ mất,
Lê Thái Tông lên thay,
Nguyễn Trãi được trọng dụng,
Dạy cho ông vua này.
Nhưng rồi lại phe cánh,
Lại chước quỉ mưu ma,
Nguyễn Trãi lại thất sủng
Vì những lời gièm pha.
Năm Một Bốn Ba Tám,
Ông lui về Côn Sơn.
Điền trang của ông ngoại,
Giữa rừng thông xanh rờn.
Và rồi cuối cùng đến
Cái án được lưu truyền
Như tiếng kêu oan ức -
Vụ án Lệ Chi Viên.
Năm Bốn Hai, tháng Chín,
Hai mươi tuổi, Thái Tông
Cùng một đoàn bộ xậu,
Đi tuần ở miền Đông.
Đến Chí Linh, Nguyễn Trãi
Mời vua ghé chơi chùa.
Lúc về, nàng Thị Lộ
Bị bắt theo hầu vua.
Nguyễn Thị Lộ lúc ấy
Đã bốn mươi tuổi đời,
Là thiếp của Nguyễn Trãi,
Đa tình và xinh tươi.
Phần vì đẹp, khéo nói,
Phần vì tài văn chương,
Bà được vua gần gũi
Và yêu quí khác thường.
Giữa đường vua dừng lại
Ở quán Lệ Chi Viên,
Tức là quán Vườn Vải,
Nghỉ ngơi và định thiền.
Đêm hôm ấy, bất chợt
Vua đổ bệnh, qua đời.
Chỉ một mình Thị Lộ
Luôn túc trực bên người.
Đến nay vẫn chưa biết
Vì sao vua băng hà.
Chỉ hai người, vua chết
Bên bà, hay trên bà?
Rồi bà và Nguyễn Trãi
Bị buộc tội tày trời,
Lệnh tru di tam tộc,
Giết ba họ, ba đời.
Chỉ mấy ngày sau đó,
Lệnh đã được thi hành.
Nguyễn Trãi cùng ba họ
Bị nhà Lê hành hình.
Một anh hùng dân tộc,
Một khai quốc công thần
Đã bị giết thế đấy,
Vô lý và bất nhân.
Ngẫm mà thương số phận
Của các bậc đại thần
Cái thời mông muội ấy,
Cái thời vua hôn quân.
Phù vua và cứu chúa,
Để đưa vua lên ngai.
Vua nhỏ nhen, quay lại
Giết các bậc hiền tài.
Sau khi Nguyễn Trãi chết,
Các tác phẩm của ông
Bị đốt sạch, phá sạch -
Một cảnh tượng đau lòng.
Những áng thơ tuyệt đẹp
Của một đại thi nhân
Bị biến thành tro bụi
Như xưa ở nước Tần.
Hăm hai năm sau đó,
Lê Thánh Tông lên ngôi,
Minh oan cho Nguyễn Trãi,
Nhưng cũng việc đã rồi.
*
Có truyền thuyết kể lại,
Bố ông, Nguyễn Phi Khanh,
Xưa làm nghề dạy học,
Định cuốc vườn cỏ gianh.
Đêm ông mơ, bất chợt
Có một người đàn bà
Dẫn theo một lũ trẻ
Đến năn nì xin tha.
Bà xin ông hoãn lại
Thư thư một vài ngày
Để bà tìm chỗ mới
Đi khỏi khu vườn này.
Sáng dậy ông đã thấy,
Lúc dọn vườn, học trò
Giết chết một bầy rắn.
Ông giật mình, thấy lo.
Tối ấy, khi đọc sách
Có con rắn để rơi
Từ trên xà giọt máu,
Rơi xuống đúng chữ “đời”.
Giọt máu trên cuốn sách
Thấm xuống đúng ba trang.
Ông lờ mờ chợt hiểu,
Ngồi lặng yên, bàng hoàng.
Về sau con rắn ấy,
Với ý định trả thù,
Biến thành Nguyễn Thị Lộ,
Đưa ba họ vào tù.
Khi bà Nguyễn Thị Lộ
Bị dìm chết dưới sông,
Bà lại thành con rắn,
Lẩn trốn dưới đám rong.
*
Theo các nhà sử học,
Truyền thuyết này lạ đời.
Do nhà Lê bịa đặt
Để lừa dối mọi người.
Sự thật thì vụ án
Do nhà Lê gây ra
Vif tranh giành quyền lực
Trong nội bộ hoàng gia.
Chỉ oan cho Thị Lộ,
Phi lý và bất ngờ.
Một vụ án oan khuất.
Đau đến tận bây giờ.
NGUYỄN TRÃI - 2
(1380 - 1442)
Tên ông là Nguyễn Trãi.
Hiệu gọi là Ức Trai.
Một nhà văn hóa lớn.
Một nhà thơ đại tài.
Còn là nhà chính trị,
Có nghĩa và có tình,
Ông đã giúp Lê Lợi
Đánh bại giặc nhà Minh.
Được quốc tế ghi nhận,
Bậc khai quốc công thần,
Sự nghiệp ông vĩ đại
Sống mãi trong lòng dân.
Tuy nhiên, như ông nói,
Phàm những người hiền tài,
Cuộc đời thường trắc trở
Và lắm nỗi oan sai.
Nỗi đau của dân tộc,
Oan sai của muôn người,
Vĩ đại như Nguyễn Trãi,
Thế mà rồi cuối đời
Bị tru di tam tộc.
Ai tru di? Lý do?
Đó chính là những kẻ
Ông giúp dựng cơ đồ.
Một nỗi nhục cùng tận.
Cùng tận sự tái tê.
Đó chính là tội ác
Của triều đình Nhà Lê.
*
Ông xuất thân quý tộc,
Thuộc dòng dõi trâm anh.
Cháu ngoại Trần Nguyên Đán,
Cha là nguyễn Phi Khanh.
Quê ông, huyện Thường Tín,
Làng Nhị Khê, Hà Đông.
Mẹ là Trần Thị Thái,
Giỏi gia chánh, nữ công.
Hai mươi tuổi, Nguyễn Trãi
Thi đỗ Thái Học Sinh.
Được bổ chức Ngự Sử
Giám sát chuyện triều đình.
Khi nhà Minh xâm lược,
Cha ông, thật đau lòng,
Bị đưa sang Trung Quốc,
Để lại một mình ông.
Suốt mười năm sau đó
Nguyễn Trãi đã làm gì,
Và ở đâu... không thấy
Có tài liệu nào ghi.
Chỉ biết rằng, ngày nọ
Ông tìm vào Xứ Thanh,
Phò Lê Lợi kháng chiến
Tận lúc đại sự thành.
Ông đảm chức mưu sĩ,
Cỡ Bàng Thống, Khổng minh.
Giúp Lam Sơn thắng lợi,
Đất nước được thái bình.
Thế mà rồi sau đó,
Nguyễn Trãi, bậc đại hiền,
Bị tru di tam tộc
Trong vụ Lệ Chi Viên.
Số là vào năm ấy,
Năm Một Bốn Bốn Hai
Lê Thái Tông tuần thú
Ở xứ Đông, Xứ Đoài.
Hay tin này, Nguyễn Trãi,
Lên thuyền lên Chí Linh
Mời vua cùng vãn cảnh
Chùa Côn Sơn của mình.
Lúc quay về, Thị Lộ,
Người thiếp yêu của ông,
Được vua đích thân chọn
Cho theo hầu xe rồng.
Ngay hôm ấy xa giá
Đến vùng vải Hưng Yên
Thì xẩy ra vụ án
Gọi là Lệ Chi Viên.
Theo tiếng Hán, quả vải
Được gọi là Lệ Chi.
Tức vụ án Vườn Vải.
Oan trái và lạ kỳ.
Thị Lộ rất xinh đẹp,
Lại giỏi đường văn thơ.
Đêm, được vua ái sủng
Rất mặn nồng, không ngờ
Vua lăn đùng ra chết,
Khiến ai cũng bàng hoàng.
Có thể chết bên cạnh
Hay ngay trên bụng nàng.
Nguyễn Trãi liền bị bắt
Cùng ba họ của ông.
Bị tru di tam tộc,
Tội giết vua Thái Tông.
Hơn thế các tác phẩm
Của Nguyễn Trãi tức thì
Bị phá và đốt hết,
Chẳng còn sót lại gì.
Cũng may, một số ít
Trong họ tộc, lên thuyền
Kịp trốn thoát, sau đó
Phải đổi họ, thay tên.
Nghe nói trong số họ,
Tức hậu duệ của ông,
Sau lập được nghiệp lớn,
Thành chúa Nguyễn Đàng Trong.
Hăm hai năm sau đó,
Vua hiền Lê Thánh Tông
Đã xuống chiếu, bố cáo
Và minh oan cho ông.
Vụ án được khép lại.
Con cháu được làm quan.
Nhưng còn đó, mãi mãi
Cái đau và cái oan.
*
Tác phẩm của Nguyễn Trãi
Đa dạng và rất nhiều.
Cả thơ, văn, sử, địa...
Tiếc, thất lạc cũng nhiều.
Ngoài Bình Ngô Đại Cáo,
Còn có mấy tập dày,
Cả chữ Nôm, chữ Hán
Lưu được đến ngày nay.
Cuốn Ức Trai Thi Tập,
Một trăm linh năm bài.
Được viết bằng chữ Hán,
Kiểu Đường Luật, không dài.
Cuốn Quốc Âm Thi Tập
Là tập thơ chữ Nôm.
Được xem là nền móng
Của thơ Nôm Việt Nam.
Cuốn này gồm bốn mục,
Hai trăm năm tư bài.
Thơ về hoa, về lá
Mà đượm buồn, bi ai.
Băng Hồ Di Lục Sự
Là tản văn hữu tình,
Bằng chữ Hán, ông viết
Về ông ngoại của mình.
Ông còn viết bộ luật,
Là Luật Thư, tiếc thay
Bây giờ đã thất lạc.
Gồm sáu quyển rất dày...
Nguyễn Trãi cúng để lại
Nhiều sách về sự đời,
Về lịch sử, địa lý
Phong cảnh và con người.
BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO
Tựa
Một trang sử chói lọi.
Một áng văn tuyệt vời,
Bản Bình Ngô Đại Cáo.
Thế mà tiếc, nhiều người
Không biết, không thèm đọc
Để hiểu sử nước nhà
Và công lao giữ nước
Của các bậc ông cha.
Họ sợ đọc khó hiểu.
Giọng thơ văn một thời.
Sợ dài, hoặc đơn giản
Không muốn đọc vì lười.
Vậy thì tôi chuyển thể
Thành loại thơ ngũ ngôn.
Nôm na và dễ hiểu,
Vốn dành cho trẻ con.
Tạm thời cứ thế đã.
Rồi sau phải tự mình
Đọc đầy đủ bản gốc
Của Nguyễn Trãi tiên sinh.
Đọc nguyên bản mới thấy
Cái hào hùng, cái hay
Của nhà thơ vĩ đại
Năm trăm năm trước đây.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét