DANH NHÂN VIỆT 25

 

NGUYỄN PHI KHANH

(1355 - 1428)

 

Là Hàn lâm Học sĩ

Thời đầu Hồ, cuối Trần,

Bố đẻ của Nguyễn Trãi,

Bậc khai quốc công thần.

 

Ông quê làng Chí Ngãi,

Thuộc Chí Linh ngày nay.

Sau dọn về sinh sống

Ở Thường Tín, Hà Tây.

 

Đại Việt Sử Ký chép,

Nhờ đẹp trai, thông minh,

Tư đồ Trần Nguyên Đán

Cho mời đến nhà mình

 

Dạy học cho con gái.

Và rồi thầy và trò

Lén yêu nhau, chuyện lộ

Vì cái bụng phình to.

 

Ông sợ quá, bỏ trốn

Một thời gian khá lâu.

Quan Tư đồ không phạt,

Mà còn cho lấy nhau.

 

Ông thi, đậu tiến sĩ

Đời vua Trần Duệ Tông.

Thế mà triều đình, lạ,

Không bổ chức cho ông.

 

Khi Nhà Trần bị diệt,

Nhường chỗ cho Nhà Hồ,

Ông được giữ nhiều chức,

Mà toàn là chứ to.

 

Hàn lâm Đại học sĩ,

Rồi Thống chương Đại phu,

Tế Tửu Quốc tử giám

Và Thị lang Trung Thư...

 

Năm Một Bốn Không Bảy

Nhà Minh đánh nước ta.

Ông bị giặc Minh bắt

Và đưa về Trung Hoa.

 

Ông chết ở bên ấy.

Hài cốt ông sau này

Được đưa về an táng

Ở Hải Dương ngày nay.

 

*

Thơ của ông lưu lại

Chỉ được mấy chục bài.

Nhưng đó là tác phẩm

Một thi nhân có tài.

 

Ông viết cũng rất khác

Với dòng thơ đương thời.

Sâu sắc và tinh tế,

Làm xao xuyến lòng người.

 

 

THƠ NGUYỄN PHI KHANH, trích.

 

1

Trong thuyền, ngẫu hứng thành thơ

 

Bao năm lam chướng chốn quê người,

Nỗi nhớ quê nhà chẳng chút vơi.

Nay rũ bụi trần, già, thoát tục,

Nhìn sông, nhìn núi, lại nhìn trời.

 

2

Tặng tiên sinh họ Phạm ở Đông Triều

 

Như trong quán trọ sống cùng nhau,

Người đời ai sống lẻ, bao lâu?

Nay bác đến đây, làm mấy chén,

Hơn nhận nghìn thư tận đẩu đâu.

 

3

Mưa đêm ở Hoàng Giang

 

Mưa thu trên bến liễu

Rơi xuống mui thuyền tre.

Đèn khi mờ khi tỏ.

Lòng ngổn ngang trăm bề.

 

4

Tiếng chuông sớm ở Hóa Thành

 

Tiếng chuông chùa thong thả

Vọng từ xa tới thuyền.

Sông mênh mông, trăng xế.

Trời sáng dần, nước lên.

 

5

Ở chùa Thiên Thánh Hựu Quốc, dậy sớm

 

Cảnh chùa thơ mộng tựa Bồng Lai.

Nhạc trời đêm ngủ vọng bên tai.

Sáng dậy, đầu xuân, lười, rỗi việc,

Nhìn hoa mới nở mép sân ngoài.

 

6

Đêm thu

 

Buồn mới, buồn xưa nào đã quên.

Nỗi lòng nam bắc ngủ không yên.

Thu đến mà lòng vương vấn mãi.

Trăng buồn đơn độc sáng ngoài hiên.

 

7

Trung thu, ngắm trăng cảm hoài

 

Trung thu, lại vẫn sống phương xa.

Trăng thanh gió mát, buồn lòng ta.

Hứng thơ còn đó, vần chưa hết.

Ngong ngóng Lầu Nam nỗi nhớ nhà.

 

8

Trong thuyền, ở Thiên Trường

 

Nắng xuân, thuyền nhỏ giữa mênh mông.

Đêm vẫn còn mơ chốn gác hồng.

Phiêu bạt bốn năm, nhiều bệnh tật.

Chưa được về quê, buồn não lòng.

 

9

Ở quán xá miền sông Thao

 

Gió đông đưa nắng dọi lên hè.

Lá xanh, hoa đỏ, sắc xuân khoe.

Đôi tiếng chim rừng kêu khắc khoải,

Cứ ngỡ như vườn thôn Nhị Khê.

 

10

Giấc mơ xuân ở Đông Ngàn

 

Sông Lô, xóm nhỏ phía bờ đông.

Nhà tối vì trời mưa bãi sông.

Đưa tiễn xuân đi, con chim cuốc

Chốc chốc lại kêu trong khóm hồng.

 

11

Trong núi

 

Sau mưa, cây tỏa khói, trời chiều

Nhuộm hồng mây trắng lượn phiêu diêu.

Tỉnh dậy, không hay xuân sớm muộn.

Trong rừng có tiếng đỗ quyên kêu.

 

12

Cảnh xuân ở xóm bên sông

 

Mùa xuân khắp xóm rợp cây xanh.

Một dòng suối nhỏ uốn quanh quanh.

Mưa tạnh, bờ đê vương khói nhạt.

Đỗ quyên vui hót rộn trên cành.

 

13

Thơ đề ở chùa Tiên Du

 

Núi sông Thiên Đức - đế đô xưa.

Danh lam thắng cảnh đẹp như mơ.

Cõi tiên sao phải tìm đâu nhỉ?

Khắp nơi dấu tích vẫn chưa mờ.

 

14

Chuông sớm ở Hóa Động

 

Tiếng chuông chùa thong thả

Từ xa vọng đến thuyền.

Sông mênh mông, bàng bạc.

Trời sáng, nước triều lên.

 

15

Lánh giặc trong núi

 

Trong núi suốt ngày say, ngắm hoa.

Một mình đóng cửa, tránh can qua.

Hai năm loạn lạc mình lo chạy,

Để mẹ sáu mươi sống ở nhà.

Đất trời gió bụi ta nhàn nhã.

Lam chướng núi rừng dạ xót xa.

Canh cánh nỗi lòng, đêm khó ngủ.

Nhìn sao Ngưu Đẩu ngóng trời xa.

 

16

Xem đánh cờ vây

 

Bên hiên, nhàn nhã thú thanh tao.

Hai vị chơi cờ đua thấp cao.

Thoạt nghe lách cách như mưa đá.

Mới nhìn ngang dọc tựa trăng sao.

Bên được, bên thua, tranh lấn đất.

Hàng dọc, hàng ngang cố vượt rào.

Mọi việc như cờ cần tính trước.

Chẳng ván nào chơi giống ván nào.

 

17

Theo tướng công Băng Hồ

đi chơi sông Xuân Giang

 

Trời quang, mây sáng, cảnh thần tiên.

Hơn hẳn ngày xưa Thắng liễu xuyên

Lục hồng, tần trắng, thơ cao hứng.

Quần áo lượt là thật có duyên.

Đừng nhắc thi nhân nơi Thái Thạch.

Nghĩ tới Giang Nam bậc sĩ hiền.

Tiếng mái chèo khua, khoan lại nhặt.

Người, gió, lời ca chung một thuyền.

 

18

Chiều thu, từ trên thành nhìn ra

 

Kinh thành tháng chín, lá vàng rơi.

Vệt nắng xiên ngang đọng giữa trời.

Chim hồng ly biệt bay theo gió.

Trăng xuyên kẻ lá, rụng tơi bời,

Trong bốn mùa, thu - thi hứng nhất.

Già lão buồn đau nhất kiếp người.

Trước cảnh điêu tàn sau chiến sự,

Trời lạnh vời trông, luống ngậm ngùi.

 

19

Thú quê nhà

 

Quanh nhà rào nhọn tựa muôn chông.

Nhà nhỏ bên chùa, cạnh mé sông.

Mưa tạnh, ao chuôm ran tiếng ếch.

Én bay làm rụng cánh hoa hồng.

Nhàn nhã, vườn xuân vui uống rượu.

Đời đẹp, vô lo, kéo giấc nồng.

Tỉnh dậy, đi chơi cùng lũ trẻ.

Gặp ai cũng nói chuyện nhà nông.

 

20

Chơi núi Phật Tích, đối diện

với dòng sông, ngẫu hứng làm thơ

 

Nửa đời vướng bụi, phụ thiên nhiên.

Đến tận bây giờ chưa được yên.

Đời dẫu trăm năm mà nháy mắt.

Một phút vui chơi hơn núi tiền.

Cái thú hoa, sông, giờ chính ngọ,

Sông Nghi gió mát cảnh thần tiên.

Bên suối dừng chân tìm cảnh vắng.

Nhìn núi bâng khuâng nhớ thánh hiền.

 

21

Khiển hứng ngày thu

 

Đình hòe làm khách, phận chim hồng.

Tóc rối đầy sương, tựa cỏ bồng.

Gió thu lá rụng bay ngang mặt.

Mưa dầm, đóng cửa, mắt buồn trông.

Nóng lạnh ở đời tùy tay quạt.

Phiền muộn xui ta cạn chén nồng.

Bên song tỉnh giấc, trưa ngồi dậy,

Ngâm giảng thơ văn, dạy tiểu đồng.

 

22

Cái thú quê nhà

 

Sau loạn còn may sót mái nhà.

Trẻ thơ sáu tuổi đọc ê a.

Buổi trưa ngủ dậy, vườn im ắng.

Chim hót, đầy thềm phủ xác hoa.

Ngâm thơ, đọc sách, lòng thư thái.

Thân nhàn, tâm trí chẳng lo xa.

Không học người đời tham dục vọng,

Sống ẩn nơi này hợp ý ta.

 

23

Đợt rét đầu xuân

 

Sương mù dày đặc, gió và mây.

Đợt rét đầu xuân đã mấy ngày.

Thương xuân, ủ rũ chim không hót.

Nước mưa như ngọc dính trên cây.

Thư phòng tĩnh mịch, tha hồ đọc.

Việc đời để đấy, ngủ kỳ say.

Mong ta có thể làm tia nắng,

Sưởi ấm mùa xuân cả nước này.

 

24

Xóm nhỏ

 

Vài gian nhà cổ sát bờ ao.

Hoa lau, hương cỏ, hứng thơ cao.

Sương nặng đè lên hai lớp ngói.

Vầng dương đã mọc quá hàng rào.

Đau ốm, ngoài vườn đầy thảo dược.

Buồn đời, uống rượu, chẳng làm sao.

Coi thường mọi việc, lòng thanh thản,

Hồn thả theo hương gió ngọt ngào.

 

25

Quán khách

 

Rượu ngon tự rót uống an nhàn.

Chạnh lòng vượn hạc buổi gian nan.

Ngoài cửa có cây, khách dễ kiếm.

Nhà tranh tô điểm khóm hoa lan.

Một đợt mưa mai, thơ gợi hứng.

Nửa giường gió thổi, giấc miên man.

Chuyện dở, chuyện hay không nghĩ đến,

Tỉnh dậy thắp hương, dạo khúc đàn.