ĐÔN JUAN CỦA TÔI

Thay lời tựa

Thưa bạn đọc, tôi Thái Tân, người dịch

Cuốn Don Juan các bạn đọc bây giờ.

Đang dịch giở, lúc đầu tôi chỉ thích

Viết đôi lời tán nhạo kiểu vu vơ,

Nhưng bất chợt được thành công kích thich,

Tôi nảy luôn ý định cũng bằng thơ

Viết một cuốn song song cùng nguyên bản

Là Don Juan của tôi, hầu các bạn.

Nhưng trước hết ở đây, xin nói rõ:

Đáng quan tâm là tác phẩm thiên tài

Của Bairơn, và chúng ta vì nó

Bỏ thì giờ cùng nghiền ngẫm. Còn ai

Bỗng thấy chán vì lý do này nọ,

Hay giữa chừng muốn đổi món cho tai,

Thì cứ việc thơ tôi mời thưởng thức,

Nhưng nếu dở, - khó tiêu, không được bực!

Về hình thức, sách tôi không phức tạp -

Cứ một chương tác giả, một chương mình.

Và khổ thơ tôi cũng dùng octave,

Cũng bông đùa và giọng kể thông minh.

Về số câu - tất nhiên không kể nháp -

Của Bairơn: hai vạn, nghĩ mà kinh.

Còn của tôi - vốn là anh khiêm tốn -

Chỉ vạn mốt, hay ít hơn cũng ổn.

Về bố cục, chương đầu tôi định tán,

Cho vui thôi, về đủ chuyên, đủ điều:

Về nghệ thuật, về cái vui, cái chán,

Về hòa bình, về chiến sự, tình yêu…

Và đôi lúc cả về tôi, về bạn,

Về thị trường, về cơm củi, nồi niêu…

Nghĩ cho cùng đây không là việc xấu -

Đến Bairơn cũng còn mê chuyện gẫu!

Rồi tiếp đến, đi sâu vào câu chuyện chính -

Phịa, tất nhiên, nhưng không phải hoàn toàn.

Trong khoảng độ mười bảy chương tôi định

Kể về người na ná giống Don Juan,

Là anh bạn của tôi, quê Nghệ Tĩnh,

Cũng yêu đời, cũng trẻ đẹp, bất an,

Cũng thông minh, chỉ yêu đương hơi yếu,

(Không bằng tôi, chứ nói chung cũng hiểu).

Chuyện bắt đầu ngày anh ta còn bé

Sống nông thôn, no hay đói thế nào,

Rồi cứ thế dần dần tôi sẽ kể

Chuyện học hành, yêu và ghét ra sao.

Về cả chuyện gia đình cùng bố mẹ,

Về xóm lang, từ giếng nước bờ ao,

Đến tập quán địa phương - tôi kể hết

Vốn là chỗ thân nhau nên tôi biêt.

Rồi sau đó ra nước ngoài ăn học,

ở Matxcơva trong sáu bảy năm trời.

Như phần lớn dân choa, tôi không bốc,

Anh ta hiền, học giỏi, chẳng ham chơi,

Nên tốt nghiệp loại ưu, thưa bạn đọc,

Rồi trở thành phiên dịch, khắp mọi nơi,

Từ Đông Âu đến Tây Âu - Anh, Pháp, ý

Anh ta đi, nhìn nghe và suy nghĩ.

Trong những chuyến đi xa du lịch ấy

Cũng như khi đang theo học ở trường,

Những chuyện lạ, giật gân anh ta thấy,

Đuợc khối nàng để ý, tỏ lòng thương…

Còn kết quả ra sao - vâng, hết thẩy,

Tôi kể dần xen kẽ giữa nhiều chương.

Nhưng cái chính ở đây, xin nói trước,

Là phần chuyện khi anh ta về nước.

Trong tiểu thuyết của tôi, tôi rất muốn,

Vẽ anh ta như nhân vạt điển hình

Của lớp trẻ vốn sinh sau đẻ muộn,

Được học hành tử tế, khá thông minh,

Lại có dịp sống Tây Tàu khắp chốn,

Họ say sưa, luôn năng nổ, nhiệt tình

Và rất muốn đem những gì học được

Cùng người khác góp phần xây dựng nước.

Một ý định đáng khen! Nhưng tiếc họ

Do nhiều năm lưu học phải xa nhà,

Cái thực tế của nước mình không rõ,

Nên vội vàng, hay nóng nảy - và ta

Ta sẽ thấy họ bắt đầu đau khổ.

Một số mơ được trở lại nước Nga.

Một số khác thích nghi cùng cuộc sống,

Hoặc lặng lẽ đấu tranh và hy vọng.

Nhân vật tôi là anh người như thế -

Đầy nhiệt tâm, rất trong trắng, chân thành,

Tin vào sức, vào tài năng, tuổi trẻ,

Nghĩ bây giờ đã đến lúc đấu tranh

Với những điều bất công. Nhưng đâu dễ!

Bất công nhiều, lại khôn khéo hơn anh,

Nên dễ hiểu: anh bạn tôi liên tục

Bị nhiều vố khá đau cùng một lúc.

Nhiều cái đúng, nhiều cái sai lồ lộ

Anh bạn tôi lên tiếng nói. Mọi người

Cũng lắng nghe, nhưng để rồi sau đó

Lại biến thành câu chuyện giễu, trò chơi.

Nhiều việc tốt bạn tôi làm, rất cố,

Cũng bị cười và hiểu lệch. Khắp nơi

Người ta xem như một anh hài hước,

Điều anh ta không thể nào hiểu được

Nguyên nhân chính của việc trên có lẽ

Là cái lớn bạn tôi học, về nhà,

Khác cái nhỏ đang còn trong thực tế,

Nên thường tình - do thất vọng, anh ta

Đã thay đổi rất nhiều nghề vì thế:

Từ làm anh phiên dịch miệng tiếng Nga

Đến biên tập, rồi mấy năm nhà giáo,

Và cuối cung là viết văn, làm báo.

Một thế hệ vừa lớn lên, day dứt

Tìm lối đi và chỗ đứng cho mình,

Bằng suy nghĩ và việc làm đẹp nhất,

Như nảy mầm, hạt giống nhú chồi xanh.

ừ, đôi lá có thể sâu, què quặt,

Nhưng vẫn là hạt giống của vườn anh.

Cần bảo vệ, cần chăm nom khôn khéo,

Đừng quá thô mà để chồi lụi héo.

Anh bạn tôi, cứ công bằng mà nói,

Là một anh rất đáng quí, phần nào

Tuy bồng bột và ít nhiều nóng vội,

Nhưng cần cù, làm việc tốt, thanh cao.

Thế mà vẫn không được ưa, khốn nỗi,

Tôi thực tình cũng chẳng hiểu vì sao…

Thôi, bạn đọc cứ chờ khi vào chuyện,

Tôi sẽ kể dần dần theo diễn biến.

Tôi sẽ kể việc anh ta thất vọng

Suýt cực đoan gây những chuyện trêu đời,

Cả ý nghĩ ra ngước ngoài vượt sóng,

Cả thất tình, thành phá phách, ăn chơi.

Nhưng rốt cục lại tin vào cuốc sống,

Được mọi người lại yêu quí khắp nơi…

Tôi là thế, ưa bông lông chuyện gẫu,

Nhưng viết truyện đúng gu và có hậu.

Thơ của tôi chắc nhiều người đã đọc -

Có thể hay nhưng quả đúng rất buồn.

Bản thân tôi cũng nhiều khi phát khóc

Vì viết nhiều đau khổ, nước mắt tuôn….

Mà đời này ai không vui là ngốc,

Nên bây giờ tôi cầm bút thử luôn

Cách viết khác, nghĩa là tôi bắt chước

Lord Bairơn cho thêm phần hài hước.

Trong văn học của nước ta, tôi nghĩ,

Chắc chưa ai viết tiểu thuyết cách này,

Tức là viết satỉre dài, triết lý

Xen những lời vô hại, tếu. Hôm nay

Tôi thử viết, nhưng rất mong các vị

Đừng cho rằng tôi muốn tỏ ta đây -

Không, nhân tiện có Don Juan, tôi thích

Thêm chút đỉnh gọi là phần người dịch.

Tôi tự cho tôi là anh dũng cảm -

Trong khó khăn và tiêu cực bây giờ,

Sống tập thể, cơm ba hào mà dám

Dịch từ đầu cho đến hết bằng thơ

Một tiểu thuyết mười bẩy chương nguyên bản,

Mà bây giờ còn liều lĩnh ước mơ

Viết kèm theo một cuốn riêng như thế,

Dù viết xong - được in không phải dễ!

Khó hay không nghề dịch thơ?- Điều đó

Nói ra đây tôi sợ quá dài dòng.

Cũng dễ thôi: đặt đúng từ, đúng chỗ,

Rồi ít nhiều thêm bớt, thế là xong.

Nhưng cái dễ của một ngôi nhà đổ

Mà bây giờ ta sẽ phải mất công

Dựng lại đúng như xưa. Như người khác,

Tôi cũng cho dịch khó hơn sáng tác.

Hainơ nói: Dịch như cô con gái,

Nếu đẹp thường hay không trung thành!

Cũng đúng thôi, muốn thơ hay ắt phải

Thay một vài chi tiết, miễn là anh

Đừng paser la mesure. Ngược lại,

Cô người tình ta chọn sẽ rất kinh.

Còn riêng tôi, khoản này tôi chẳng giấu -

Tôi chán ngưòi thủy chung … nhưng rất xấu.

Khoan, bạn đọc, đừng trách tôi, gượm đã!

Vâng, thủy chung là đức tính bao giờ

Cũng đáng quý, nhưng nhiều anh thái quá

Bám theo từ mà bêu xấu Nàng Thơ.

Nói thì cho là tìm sâu vạch lá,

Chứ lúc này lắm anh dịch lơ mơ,

Nghĩa là rất chối tai, tôi muốn nói,

Nhưng bí vần, đành ép từ – xin lỗi!

Tôi rất tiếc là vừa qua Văn Nghệ

Mấy bài thơ tôi dịch đã thẳng thừng

Vứt vào sọt và bảo tôi: Có thể

Dịch tốt, vần, rất, rất là… Nhưng

Chưa được sát từng câu từ, vì thế

Không thể in! Tôi phải chịu và…Nhưng

Đây là chốn mạch rừng tai vách,

Xin các vị có gặp ai đừng mách!

Nghề của tôi đúng là nhiều gian khổ,

Xin cứ đem cùng các vị giãi bày.

Ai cũng biết dịch thơ là rất khó,

Nhất là làm người đọc phải khen hay.

Mà dịch thuật đang là điều cãi cọ

Của các nhà thông thái khắp Đông Tây.

Nghĩ lắm lúc không ngẫu nhiên chữ dịch

Lại có vần với câu tùy sở thích.

Thơ của tôi đúng là thơ người khác!

Hình như xưa tôi đã nói câu này.

Cả thơ dịch cũng như thơ sáng tác,

Dù thế nào - dịch dở cũng như hay,

Tôi đều gọi là thơ tôi, thật ác,

Có một ông lạ mặt mới gần đây

Đến gây sự với chính tôi, và nói:

Ông ăn cắp thơ người ta là giỏi!

Một số anh xem thơ tôi cũng thích,

Nhưng xem xong, rất tiếc, lại lắc đầu:

Thơ anh viết không khác thơ anh dịch -

ý rồi vần, rồi từ ngữ giống nhau!

Biết làm sao, những điều trên chỉ trích,

Suy cho cùng không vô cớ, đâu đâu,

Nên mới có cái ông kia hôm ấy

Đến mắng tôi rất thẳng thừng như vậy.

Quả là có giống nhau, tôi đồng ý,

Nhưng giống nhau trên phương diện câu vần.

Còn khác nhau là văn phong, là ý,

Là tính người, tính dân tộc, vân vân…

Mà, vả lại, chính tôi, thưa các vị,

Tôi là người cùng viết, dịch - Thái Tân.

Khi anh dịch, cũng như khi anh viết,

Có cái chung, theo tôi là cần thiết.

Bài thơ dịch thấy hay hay, bạn đọc

Có thể nêu một câu hỏi nghi ngờ:

Trong bài kia bao phần trăm anh bốc,

Và bao phần còn lại của nhà thơ?

Vâng, câu hỏi thực tình là rất hóc,

Xin nói đây, không một chút mập mờ:

Rằng bài đó, của hoàn toàn tác giả,

Nhưng đồng thời là của tôi tất cả!

Nay thơ dịch của chúng ta phải nói

Khá hơn xưa, xuất bản tốt hơn nhiều.

Báo, tạp chí thi nhau in sôi nổi,

Không ít bài được người đọc thích, yêu.

Nhưng nhiều vị cứ dịch, in vô tội,

Ai đau lòng mà góp ý, họ kêu:

Cái nghề dịch như bông hoa, thiết nghĩ,

Phải chia đều cho mỗi người một tý!

Đọc Don Juan của tôi không ít vị

Chắc sẽ xem nguyên bản rồi lắc đầu,

Đưa ngón tay tra từng từ, tưng ý

Và thở dài: Hắn dịch đẩu đầu đâu!

Điều ấy đúng, hay là sai:? Tôi nghĩ

Cái việc này ta nên gác lần sau,

Chỉ muốn nhắc: Don Juan trong nguyên bản

Viết rất hay, của tôi - không được chán!

Trong nghề thơ, theo ý tôi khó nhất,

Và tốn công là cái mục tìm vần.

Tôi còn nhớ một hôm, xin kể thật,

Tôi tiếc mình sao lại cứ Thái Tân!

Vì sao ư? Vì ở câu thứ nhất

Là Bairơn chứ không phải Bairân

Mà chữa lại tên người không phải dễ

Tôi suýt đổi thành Thái Tơn vì thế.

Dịch Don Juan, một vấn đề không nhỏ

Là khổ thơ octave khá đau đầu.

Các vị xem: hai nghìn năm trăm khổ,

Đều ba vần cho mỗi khổ tám câu.

Riêng câu sáu, câu năm thì thậm khó -

Đứng giữa chừng nghe không đâu vào đâu.

Nhưng phải dịch - hình thức thơ cần thiết.

Về điều này, tôi khác xa Bằng Việt.

Cần phải nói là khổ thơ octave

Cùng thể thơ Sonnet rất phiền hà

Và một số khổ thơ Âu phức tạp

Tôi đưa vào tiếng Việt mấy năm qua,

Nếu sống nổi qua thời gian, bão táp

Và trở thành hạt giống mới vườn ta,

Thì các vị một ngày kia ăn trái,

Cũng đừng quên tôi từng ăn thất bại.

Tôi thất bại trong thơ, trong cuộc sống,

Trong tình yêu, trong cả việc kiếm tiền.

Đường tôi đi không thẳng đều, không rộng.

Với mọi người, tôi là ngốc, là điên…

Không ai hiểu?… Biết là sao, hy vọng,

Tôi bắt mình làm việc - đúng như điên!

Và có thể sẽ đạt điều đã định.

Xin đừng quên tôi là dân Nghệ Tĩnh!

Một điều nữa; xem thơ tôi chắc hẳn

Mọi người chê là ưa tếu, khôi hài…

Xin cải chính: Tôi là anh đứng đắn,

Tuy hơi buồn - và cũng tốt như ai.

Chỉ một cái làm người nghe phát bẳn

Là gần đây tôi mắc bệnh nói dai -

Như lúc nãy, định mấy lời phi lộ,

Thế mà đã kéo dài băm mấy khổ!

Thôi, quá đủ! Xin mời xem chuyện chính.

Tha cho tôi cái thói thích lề mề.

Các vị muốn, chương sau, như đã định,

Ta lại còn tiếp tục tán, khen chê.

Và vuối cùng, đừng trách tôi hợm hĩnh,

Xin trích đây câu nói của Đantê,

Là cơm đã dọn xong, thưa các vị,

Mời cứ ăn, mỗi người theo một ý!

Chương một

Thế là tôi chương đầu tiên dịch hết,

Chương đầu tiên trong mười bảy chương dài

Của tiểu thuyết Don Juan, giờ mỏi mệt,

Tôi lắc đầu: Cứ nghĩ, chết gì ai.

Và thú thật, tính tôi ưa tán phét,

Nhất là khi có rượu uống lai rai.

Nên các vị nếu không ai phản đối,

Thì ta tán ít chơi, khoan hẵng vội.

Vâng, không vội, tiểu thuyết tôi có lẽ

Gác lại sau như gác của ăn dần.

Trong chương một ông Bairơn đã kể

Về khá nhiều các chi tiết giật gân.

Nhưng bây giờ ta đổi gam, vì thế

Tôi là người xin dẫn chuyện - Thái Tân,

Vì dịch xong, tôi thấy sao ngứa ngáy,

Rất muốn tán một vài điều gì đấy.

Điều thứ nhất, là tôi vô cùng tiếc

Đã trót dịch Don Juan, chuyện thế này:

Sau mấy tháng rất say sưa làm việc,

Dịch xong rồi, đưa bạn đọc, khen hay.

Tôi rất khoái, tất nhiên, nhưng một việc

Đã làm tôi khó nghĩ - quả hơi gay,

Là mọi người cứ trêu tôi sau đó,

Như thể tôi là Don Juan, thật khổ.

Xét nhiều lẽ, tôi là anh khác hẳn

Với Don Juan trong câu chuyện vừa rồi.

Về tư cách: tôi hoàn toàn đứng đắn.

Về tuổi đời cũng chỉ đáng em tôi,

Hay thậm chí là con… Ta, chắc chắn

Chẳng người nào ưa chuốc vạ lôi thôi.

Trong cuộc sống, hiểu nhầm nhau rất dễ.

Tôi nghiêm túc, xin đừng đùa như thế.

Tôi không trách không ghét Juan, hẳn vậy,

Tuy anh ta cũng đáng trách phần nào.

Mà hình như cả Bairơn điều ấy

Cũng hoàn toàn không lên án là bao.

Xin thú thật: Juan chứ tôi lúc ấy,

Không biết mình sẽ đứng vững ra sao.

Thì Bairơn, Juan, Tân - không giống cả,

Nhưng theo vần, cũng ít nhiều na ná.

Tên Don Juan trong văn thơ thế giới

Kể xưa nay được nhắc đến khá nhiều.

Nhưng Don Juan của Bairơn rất mới -

Một anh chàng chỉ biết sống và yêu,

Và làm mồi cho các bà đủ giới,

Trong bể tình và khoái lạc phiêu diêu.

Nhưng ấy thế mà khối anh tinh nghịch

Rỉ tai tôi: Được như Juan cũng thích!

Tôi, con cháu Ađam, xin nói thật

Rằng đôi khi cũng muốn lập gia đình,

Nhưng đọc lại những pha gay cấn nhất

Của vợ chồng Inez, nghĩ mà kinh!

Mà khoản này tôi là anh nhút nhát,

Khốn một điều, thư viện lắm cô xinh!

Tôi đồng ý: vợ con là lẩm cẩm,

Nhưng ngồi dịch, liếc bàn bên không cấm!

Theo tôi biết, nhiều anh trong các vị

Đọc Don Juan chưa hiểu hết một điều,

Là Bairơn đã cố đưa nhiều ý

Lên án đời qua cốt chuyện tình yêu.

Ai không tin xin cứ mời đọc kỹ -

Đánh nhẹ nhàng mà thâm độc bao nhiêu!

Nhất là giới mà nhà thơ đang sống,

Từ giáo dục đến tình yêu, danh vọng.

Không vô cớ: cho in chương thứ nhất,

Chính Bairơn không dám ký tên mình:

Ông đã nói quá nhiều điều sự thật

Về cuộc đời một xã hội văn minh

Mà dã man với hai bàn tay sắt

Chuyên giết người, là xã hội nước Anh.

Tôi nghe nói: chính ông thầu xuất bản

Chưa in hết, đã phải ra tòa án.

Về tác phẩm Don Juan tôi dám chắc

Không nói ra, ai cũng biết: thiên tài!

Cả những bậc phê bình luôn nghiêm khắc

Cũng gật gù: quả có một không hai!

Nhưng dẫu sao, nhân đây tôi xin nhắc

Để mọi người đừng vô ý hiểu sai:

Tư tưởng lớn được gói trong cái vỏ

Là tình yêu. Bairơn tài chỗ đó!

Tôi nói thế tất nhiên là có cớ:

Mới hôm kia, ở tòa soạn Kim Đồng

Có một bà gặp tôi liền hoảng sợ

Và nói gì, các bạn đoán ra không?

Bà ta nói: anh Tân, tôi không nỡ…-

Rồi ngập ngừng trước cả đám rất đông,

Tôi không nỡ đưa Juan cho con gái.

Chẳng giấu anh, thơ hay, nhưng tôi ngại...

Tôi đã suýt cười to, may giữ được.

Kể Don Juan - anh ta trai trẻ phần nào

Hơi nguy hiểm… ừ thì ai biết trước,

Nhưng sách này có đọc đã làm sao!

Chả con bà, một sinh viên trường Dược,

Thích thơ tình (chắc lại muốn nâng cao

Về nghiệp vụ) nên một hai bắt mẹ

Mượn Don Juan, nhưng không ngờ lại thế.

Thơ Bairơn rất moral, vô tội.

Chính nhà thơ cũng nói thế nhiều lần.

Bà kia lo? Quả là không hiểu nổi -

Tôi dịch bấy giờ chưa đến chỗ giật gân,

Nghĩa là đến chỗ Juan…à xin lỗi,

Bỏ quần đùi để lo chạy thoát thân!…

Nghe nói bà rất nghiêm khi duyệt sách

Cho con người, nên con bà - chả trách!

Tôi đã thức suốt cả đêm tối đó

Và rất lo số phận tập thơ này,

Vì biết trước: được đem in thật khó,

Chiều các nhà xuất bản quả rất gay.

Và hơn nữa, khối anh như bà nọ

Đang gầm gừ… Ôi phải tính sao đây?

Mà nhân tiên, này các cô gái trẻ,

Trước khi đọc Don Juan, nên hỏi mẹ!

Tôi cũng giống Bairơn, nên rất muốn

Được người xem góp ý một đôi điều,

Cốt để họ giúp tôi khi chưa muộn,

Khỏi lầm đường, đi chệch hướng mục tiêu.

Và cũng giống Bairơn, tôi khiêm tốn,

Nên tha hồ các vị muốn bao nhiêu

Xin cứ chê, đừng lo tôi này nọ,

Tuy việc tôi ưa được khen là có.

Cứ mặc sức khen và chê, mặc sức,

Tôi là anh có thể nói: hơi lì.

Trên đời này quả nhiều khi tôi bực,

Và tôi buồn, rất tiếc, cũng nhiều khi.

Nên các bạn cứ cười chê mặc sức,

Có buồn thêm tí nữa - chẳng hề chi.

Cứ đánh chửi, trêu chê - tôi không ngại,

Nhưng các bạn tha cho tôi hai cái:

Cái thứ nhất mà tôi run có lẽ

Là cái tệ ngâm thơ Tây qua Đài.

Nhiều bạn đọc chắc cũng cho là thế.

Đã nhiều lần tôi bỏ phải ngoài tai

Cả những bài thơ hay, vì có thể

Đọc bình thường, thì với giọng bi ai,

Người ta hát, rất lê thê, đơn điệu,

Làm ý thơ thành rối ren, khó hiểu.

Thơ lục bát, thơ xưa thì còn đỡ,

Giống dân ca nên chấp nhận phần nào,

Chứ thơ mới, thơ Tây thì dễ sợ,

Nghe nhạt phèo, lạc lõng chẳng làm sao.

Thử nghĩ xem: Một ông Tây vô cớ,

Mũi lõ, tóc vàng bỗng í ới ca dao,

Thêm tiếng đàn, tiếng sáo tre dìu dặt,

Nên thơ vui mà nghe rơi nước mắt.

Vâng, có thể it nhiều tôi nói quá,

Nhưng hãy tin: cứ đúng lúc mười giờ,

Là đau khổ, tôi thu bàn, vội vã

Ra khỏi phòng vì sợ buổi Tiếng thơ.

Loa công cộng xưa nay không ai lạ,

Chẳng để anh nào yên tĩnh mà lơ mơ.

Tôi không giấu: Những dòng này tôi viết

Đúng lúc trốn không nghe Trần Thị Tuyết!

Cái quý nhất trong ta là Tổ quốc,

Là nơi ta cất tiếng khóc chào đời,

Là những tiếng rất dịu dàng thân thuộc

Mẹ ta ngồi ru hát điệu à ơi.

Những tiếng ấy lớn lên ta bắt buộc

Mang theo mình, mang mãi mãi khắp nơi -

Tiếng đẹp nhất là tiếng ngày xưa mẹ

Dạy ta nói câu đầu tiên thuở bé

Esquis fuit quin lacrimaret?

Xixêrông đã nói thế một lần.

Tôi từng khóc trong các bài sonnet,

Và mọi người bắt đầu nghĩ: Thái Tân

Chỉ làm thơ về tình yêu mỏi mệt,

Về cái buồn, cái đơn độc, vân vân.

Nhưng Don Juan mới, hay và sôi nổi

Đã bất chợt làm thơ tôi thay đổi.

Chất hài hước và khổ thơ octave,

Giọng tự nhiên, cách đả kích, tiếng cười,

Một cốt truyện nhẹ nhàng không phức tạp,

Một kiểu nhìn chua chát mà vui tươi -

Don Juan đến, bất ngờ như bão táp,

Mang trong mình cái khỏe tuổi hai mươi.

Và Nàng Thơ của tôi như cô gái

Bị bỏ rơi, nay được yêu, sống lại.

Oh Muse, ôi Nàng Thơ, có biết

Tôi muốn sao các câu chữ đời này

Phải vang lên, rung lên băng tiếng Việt

Thành những vần thơ đẹp, lớn và hay.

Tôi đã sống, yêu, suy tư và viết

Với tấm long còn trong trắng, mê say;

Tôi nghĩ thơ sẽ trào dâng mạnh mẽ,

Nhưng rất tiếc, tạm thời chưa được thế.

Tôi vẫn tin có con ma nào đấy

Ngủ trong tôi rất có thể bất ngờ

Một ngày kia bỗng cựa mình tỉnh dậy

Đem phép màu đánh thức cả Nàng Thơ.

Và thơ tôi như chiếc hồ lúc ấy,

Nén lâu ngày dưới sức nặng ước mơ,

Đầy ắp nước, sẽ tự mình cởi trói,

Và cuộn chảy, không sức nào ngăn nổi.

Nhưng ngày ấy, than ôi, bao giờ tới?

Con ma kia tôi vừa nói, ma nào?

Và không lẽ suốt đời tôi phải đợi,

Phải bắt mình chờ may rủi hay sao?

Không, cuộc sống xung qunah đang đổi mới,

Đang tràn đầy nhiều thử thách lớn lao.

Tôi tự xem là nhà thơ, vì thế

Tôi phải viết, viết chừng nào có thể.

Tôi muốn đưa vào thơ tôi tất cả

Cảnh mùa xuân cây nẩy lộc đâm chồi,

Cảnh chết chóc, cảnh chiến tranh tàn phá,

Cảnh hòa bình, cuộc sống mới sinh sôi,

Và cả cảnh một ngày kia mới lạ,

Cả việc đời, cả tiếng nói tim tôi…

Và việc viết những điều tôi muốn đó

Đã làm tôi vừa vui, vừa đau khổ.

Vâng, đau khổ là khi ta phải thấy

Cảnh bất công và trái ngược trong đời;

Khi ta muốn đấu tranh, không chịu vậy,

Nhưng ta buồn, vì bất lực khắp nơi.

Và đau khổ cũng là khi ai đấy

Sức có thừa mà chỉ thích ăn chơi;

Khi anh muốn trở thành người thật tốt

Mà người khác lại cười anh dại dột.

Đau khổ là khi trong cuộc sống

Phải lo toan vất vả suốt đêm ngày,

Dành phần lớn tư duy và lao động

Cho tầm thường cái vật chất hôm nay,

Để mai no, nhưng đầu ta trống rỗng,

Và cuộc đời ta bỏ phí không hay.

Nhưng đau khổ cũng là khi bị đói -

Ai hết gạo chắc tin lời tôi nói!

Đau khổ là khi bên chiếc đàn ta muốn

Đánh thật hay nhưng bất lực ta ngồi.

Đau khổ là khi làm thơ, ta ngủ muộn,

Không nói hết nỗi lòng đang sục sôi.

Đau khổ cũng cho ai mau bị cuốn

Vào cuộc đời con cái sớm. Còn tôi,

Không lấy vợ đúng năm này, tháng nọ,

Với các cụ, mới là điều đau khổ!

Đau khổ là khi giữa những người thân thuộc,

Giữa quê hương, đất nước của chính mình,

Mà phải sống như một anh ngoại quốc,

Bị chê cười, lạc lõng với xung quanh.

Và đau khổ cũng là khi bắt buộc

Nói những điều không thật với lòng anh.

Theo Khayam: trên đời này khổ nhất

Là người giỏi để thằng ngu nó dắt!

Đau khổ cũng là khi ta bất lực

Trước những việc không hay và đau lòng.

Đau khổ cũng là khi ta có sức

Và có tài, nhưng phải chịu ngồi không.

Và dau khổ cũng là khi bực tức,

Đem chuyện nhà ta nói trước đám đông,

Và ai đó trong người nghe xấu bụng,

Mách vợ ta, làm gia đình lủng củng.

Đau khổ là khi ta chân thật

Đem nói ra không sót một điều gì,

Cả những cái tâm tình, sâu kín nhất,

Mà mọi người không hiểu, vẫn hoài nghi.

Rồi cứ thế, dần dần ta để mất

Cái cuối cùng ta vẫn có nhiều khi:

Ta sẽ chẳng tin ai, băng cách đó,

Ta lại biến chính ta thành đau khổ.

Đau khổ là khi thơ ta viết

Với tất cả say mê và chân tình,

Nhưng người khác chỉ lật trang qua quýt

Rồi đôi lời khen lấy lệ khích anh.

Nhưng ngược lại, nhiều nhà thơ, tôi biết,

Lại cứ ép người ta xem thơ mình

Bằng đủ cách: nhét tận tay, qua báo,

Mà cách nào cũng đau và cũng láo.

Đau khổ là khi ta đạp xe giữa phố

Thấy một cô đi phía trước, áo hồng,

Rất ăn diện, xe Mifa, thon nhỏ,

Và bồi hồi ta tự hỏi: Xinh không?

Thế là ta đạp dướn lên để cố

Như vô tình, dù một thoáng, ta trông,

Nhưng rất tiếc: phía sau nàng đẹp thật,

Mà phía trước mới nhìn ta suýt ngất!

Đau khổ là khi ta thông cảm

Với căm căm cái rét lão ăn mày,

Nhưng cởi áo cho ông, ta chẳng dám

Dù trong lòng ta rất muốn. Xưa nay

Chịu đau khổ cũng là ai dũng cảm

(Cái nhiều người cho là ngốc, thơ ngây)

Đem cái riêng của chính mình chia sẻ.

Đời vô lý, nhưng sao ta chịu thế?

Đau khổ là khi anh tự nhốt

Bản thân anh vào cái vỏ chính mình,

Và anh nghĩ chỉ mình anh là tốt,

Còn mọi người và mọi cái xung quanh

Là vô lý, là bất công, là dốt,

Rồi suốt đời ngộ nhận đến khi anh

Thấy mình sai thì ôi ôi lúc đó

Anh sẽ biết thế nào là đau khổ.

Đau khổ là khi hàng ngày ta đủng đỉnh

Đến cơ quan, rất oai vệ ta ngồi,

Ta uống nước, ta lau bàn, sửa kính,

Ta chuyện trò… Cứ thế, tám giờ trôi.

Và cứ thế đến kỳ lương ta lĩnh

Để cuối cùng anh sẽ lại khen tôi,

Tôi khen anh, và chúng ta lấy thưởng.

Và đau khổ người nào còn biết ngượng.

Ôi đau khổ là khi ta để mất

Hay thờ ơ lòng kính trọng chính mình.

Ta giả điếc, ta lờ qua sự thật,

Quên mọi người, quên lý tưởng quang vinh.

Và nếu phải, dù một lần giáp mặt

Với lòng ta, ta chống chế, thanh minh.

Sống lương tâm, cho mình là rất khó.

Thiếu lương tâm, cho người là rất khổ.

Đau khổ là khi con người ta vĩ đại,

Tốt, thông minh, nhân đạo biết nhường nào,

Sao có lúc con người kia cũng lại

Tự giết mình bằng cán cuốc, bằng dao?

Đáng lẽ sống, yêu nhau, sao cứ phải

Sống như thù, tôi chẳng hiểu làm sao.

Vâng cứ trách là tôi phi chính trị.

Tôi bình thường, chỉ nói điều tôi nghĩ.

Đau khổ là khi bao đời nay dân tộc

Palastine bị đuổi khỏi đất mình,

Và cứ thế dìu nhau trong tiếng khóc,

Hàng triệu người luôn phiêu bạt, hy sinh.

Đau khổ là khi anh mất gốc,

Sống nhờ người, xa đất tổ quê anh.

Vâng, đau khổ phải làm người phụ thuộc,

Nhưng khổ hơn là người khôngTổ quốc.

Đau khổ là khi một nhúm thằng đồ tể

Theo lệnh trên, dùng dao quắm, dùng vồ

Đập vào gáy dân tộc mình, cứ thế

Giết bốn triệu người, giết cả Ăngco.

Vâng đau khổ! Tôi hoàn toàn không thể

Không thấy buồn khi hai tiếng tự do

Được nhắc đến quá nhiều trên trái đất

Khi cái chính người ta quên - Sự thật!

Đau khổ là khi … Mà có lẽ

Mười mấy khổ trên cũng đủ lắm rồi.

Cái tính tôi hay quên, và cứ thế

Định kéo dài mươi khổ nữa, nhưng thôi,

Dành dịp khác, dần dần tôi sẽ kể,

Chứ bây giờ có vị đã lườm tôi

Như muốn nhắc: anh viết thơ cách đó

Rồi bắt xem, mới là điều đau khổ!

Ba điều khổ theo sách Kinh đạo Phật

Là tương tăng tất khổ, nghĩa là

Sống với người không yêu là khổ nhất.

Và sống xa người yêu quý chúng ta

Là nỗi khổ thứ thai, mà đúng thât:

Tương ái li tất khổ nói không ngoa!

Và sau chót là tật nguyền tử lão…

Tức bệnh, chết, già nua - ai cũng bảo.

Vâng, đúng thế, ba điều trên chí phải,

Nhưng tôi xin đảo lộn lại thế này:

điều thứ hai, tức là điều tương ái

Nên để đầu, vì thú thực gần đây

Tôi có về Nghệ An thăm bà ngoại,

Định một tuần, nhưng ba bữa ra ngay

Vì nhớ nàng mà nàng còn nhăn nhó:

Anh mà ra muộn hơn là em bỏ!

Bairơn nói: hạnh phúc hơn tất cả -

Lần đầu tiên yêu tha thiết, mặn mà!

Nhưng theo tôi, xin thề không nói quá,

Là khổ lần đâu tình yêu đến mà ta

Đã bước sang tuổi băm, toàn mới lạ -

Nào chuyện trò, nào đưa đón, tặng hoa…

Cho đến lúc tỏ tình, ta nói thật:

Anh cưới em.. Nàng hoảng hồn chạy mất.

Và tiếp đến là những ngày đau khổ.

Ta trách ta đã ngần ấy tuổi dầu

Mà thơ phú, việc làm ăn ta bỏ,

Chạy theo Nàng trong giận dữ, lo âu.

Tôi cũng biết yêu đương là rất khó,

Nhưng lại cần, và hơn nữa nghe đâu

Từ tuổi băm đến tuổi hâm rất dễ.

Tôi hay lo, nên vội yêu vì thế!

“Các cô gái đã làm ta đau khổ,

Làm ta luôn cơ cực biết boa điều”(1).

Vâng, đúng thế, và tôi xin nói rõ

Rằng các nàng rất đỏng đảnh, rất kiêu,

Và thích gây không ít ca này nọ,

Ta bực mình, nhưng khốn nỗi - ta yêu,

Nên tuy giận, nhiều điều ta định nói,

Nhưng gặp nàng, chỉ nhớ câu: Xin lỗi!...

(1). Thơ Hainơ.

Oh Love, O l’amour, akh liubov!(2)

Ôi tình yêu! Tôi cứ nghĩ bây giờ

Không có gì còn làm tôi hồi hộp,

Vì người tình tôi đã chọn Nàng Thơ.

Thế mà nay, như người đang dự hop,

Tôi bần thần, hay suy nghĩ vẩn vơ -

Tôi đang yêu, hay đúng hơn, đang cố

Yêu một cô, mà long đong đến khổ.

ấy, lại quên, tôi chân thành xin lỗi

Vì bắt nghe lắm chuyện chăng vui gi.

Trong chương trước ông Bairơn có nói

Một đoạn dài về hạnh phúc. Đôi khi

Nhất là lúc đang bực mình, đang đói,

Tôi thấy về đời dăm ba khỏi cần ghi,

Để con cháu (nếu sau tôi lấy vợ)

Biết ông chúng cũng buồn đau, trăn trở.

Nhưng bạn đọc đừng xem xong, vì vậy

Mà trách tôi này nọ, sẽ rất phiền.

Cũng đừng nghĩ chỉ đau buồn tôi thấy,

Quên cuộc đời đang ở hướng đi lên.

Không, thực tế bao khó khăn đầy rẫy

Chẳng thể làm tôi bất lực nằm yên.

Tôi vẫn tin, rất tin vào cuộc sống,

Và tin nhất là đôi tay lao động.

Tôi vẫn yêu, yêu đến đau trong ngực

Cuộc sống đơn sơ, bề bộn khó khăn này.

Yêu cả người vẫn làm tôi bực tức,

Cái anh hùng và cả cái không hay.

Tôi vẫn yêu những trưa hè oi bức,

Những chiều đông giá lạnh, gió heo may,

Yêu mảnh đất phải chịu nhiều đau khổ,

Nơi gửi gắm một phần tôi trong đó.

Vâng, tôi yêu, tự hào và suy nghĩ

Về Việt Nam, đất nước những anh hùng,

Một đất nước đã làm nên chân lý,

Nơi con người trong lửa được tôi nung,

Một đất nước bao đời nay không nghỉ

Dâng trọn mình cho cuộc đấu tranh chung.

Và vì nó, tôi cùng anh đã sống.

Và sẽ sống bằng đấu tranh, lao động.

Cũng cùng nó, tôi và anh chia sẻ

Hết niềm vui và nỗi khổ của mình.

Và vì nó, tôi cùng anh có thể

Đem những gì ta đang có - hy sinh.

Vâng, Tổ quốc chúng ta là đẹp đẽ,

Là anh hùng, là vĩ đại, quang vinh…

Ta ngợi ca quê hương ta yêu dấu,

Nhưng không lẽ ngơ những điều đang xấu?

Ai không đã một đôi lần thất vọng

Khi cái ta tin bất chợt một ngày

Ta thấy chúng không thành trong cuộc sống,

Và nghĩ mình sao dại dột, thơ ngây.

Tôi không phải loại người hay dao động,

Nhưng những gì ta đang có hôm nay

Trong thực tế, trong sự đời tế nhị

Đã làm tôi rất băn khoăn, suy nghĩ.

Từ nhà ra sân, từ sân ra ngõ,

Xung quanh ta còn bao cái đau đầu.

Ai cũng biết, cũng tự mình thấy rõ,

Và mọi người đã không ngớt trách nhau,

Hay bực bội than trách đời, kêu khổ

Mà ít người ngồi suy ngẫm: do đâu?

Hay tự hỏi: những điều kia xấu vậy

Có thể lỗi một phần ta trong đấy?

Ta tự khen là ta hay, ta tốt,

Ta chê nhau, ta lý luận quá nhiều,

Dù thực chất không ít khi ta dốt,

Cái ta làm cũng chẳng được bao nhiêu.

Ta báo cáo làm mười tuy chỉ một.

Ta dùng từ rất đúng chỗ, rất kêu…

Trong thực tế, ta biết ta nói dối,

Nhưng không biết vì sao ta phải nói.

Khi sự việc quá rõ ràng, quá dở,

Khi làm sai hay kế hoạch không thành,

Ta vội vã tìm lý do, tìm cớ

Vin đủ điều rồi đổ lỗi loanh quanh,

Vì nhận lỗi do chính mình, ta sợ.

Và thế là rút cục lại tôi, anh,

Ta, tất cả ta không ai sai, bởi lẽ

Đã có người chịu thay, là tập thể!

Gay go nhất là bình quân chủ nghĩa,

Bệnh quan liêu và kỷ luật quá tồi.

Thêm vào đó, quản lý buông, vì thế

Như sổ lồng tiêu cực cứ sinh sôi.

Lúc làm việc thì cả già lẫn trẻ

Chỉ nhìn nhau mà dưỡng sức, than ôi,

Vì làm tốt hay làm sai cũng vậy,

Đều như nhau, đều như nhau hết thẩy!

Một việc nữa cũng rất đáng lo, tôi nghĩ,

Là tiếc thay rất không ít những gì

Thuộc khái niệm về luân thường, đạo lý

Đang phần nào bị đe dọa mất đi.

Đang mất đi rất nhiều phong tục quí,

Nhiều thói quen, truyền thống tốt; trong khi

Nhiều cái xấu đang tấn công đạo đức,

Mà chúng ta thì nhìn nhau bất lực.

Tôi cũng biết những điều trên tôi nói

Có thể sai. Trong hoàn cảnh bây giờ

Nhiều hiện tượng tôi còn chưa hiểu nổi -

Tôi bình thường, dưới góc độ nhà thơ.

Nhưng chắc chắn cũng là điều tội lỗi

Nếu lúc này tôi im lặng, thờ ơ.

Nên cứ nói, ừ thì sai, thì dở,

Nhưng tiếng nói một tấm lòng trăn trở.

Thôi, thôi đủ, tôi lan man triết lý

Chuyện cà kê như thế đã khá dài.

Giờ là lúc, sau một thời gian nghĩ,

Tôi bắt đầu phải dịch tiếp chương hai.

Xong, lúc ấy, xin lại cùng các vị

Ta sẽ ngồi tán chuyện gẫu lai rai

Thêm chương nữa - vâng, tất nhiên nếu thích,

Còn nếu không thì thôi, tôi chỉ dịch.

(1979)

Chương hai

“ Ba mươi tuổi, sao tóc tôi đã bạc,

Rồi bốn mươi không biết sẽ màu gì!” 1)

Trẻ đôi đứa đã gọi tôi bằng bác.

Không lẽ già? Bất chợt đã nhiều khi,

Tôi thấy tôi không như xưa, lười nhác,

Lười yêu, đùa, lười đọc sách, lười đi.

Người ta nói: Cuộc đời như nháy mắt!

Tôi thì nói: Đời trôi qua nhanh thật.

(1)Thơ Bairơn.

Hay nếu ví cuộc đời là cái dốc,

Thì than ôi, tôi tới đỉnh mất rồi.

Nếu đường lên hiểm nguy và khó nhọc,

Xuống sẽ còn gian khó đến gấp đôi.

Còn hôm nay tôi ngồi trên đỉnh dốc

Của đời mình để suy ngẫm về tôi,

Về những việc chặng đường qua làm được,

Và những việc sắp phải làm phía trước.

Nhiều hay ít chừng ấy trang tôi viết?

Chừng ấy trang tôi dịch - ít hay nhiều?

Trong cái kho ý và vần tôi biết

Liệu đang còn cho sắp tới bao nhiêu?

Và phải chăng việc tôi làm cần thiết

Cho riêng mình, cho đất nước tôi yêu?

Một câu hỏi ngô nghê mà tế nhị,

Và dù phải muốn hay không, tôi phải nghĩ.

Và cả việc chừng ấy năm tôi sống

Đúng hay sai, tôi đã đạt những gì?

Tôi cáu giận, tôi đấu tranh, hy vọng,

Tôi mày mò trăn trở kiếm đường đi,

Nhưng rốt cục, đúng hay sai? Lao đồng,

Tôi dành nhiều cho lao động, đôi khi

Quên cả sống, quên cả yêu, hết thảy.

Và chẳng biết đúng hay sai điều ấy.

Nếu mỗi người một ngôi sao chiếu mệnh,

Sao của tôi, tôi nghĩ, cũng không mờ,

Và có thể sẽ ít nhiều lấp lánh

Nếu mây buồn không che lấp. Ngày xưa

Chắc mẹ tôi sinh tôi trong giá lạnh

Vào một ngày ảm đạm, gió và mưa,

Nên suốt cả cuộc đời tôi có lẽ

Tôi phải chịu lạnh và buồn như thế.

Cái buồn ấy bám theo tôi từ nhỏ,

Vừa lớn lên tôi đã kịp thấy đời

Chưa hoàn hảo, đầy bất công, đau khổ

Đầy những điều vô lý ở khắp nơi.

Rồi có dịp được đi đây đó,

Những điều trên tôi vẫn thấy, than ôi,

Thấy mà chẳng làm được gì thay đổi.

Cái buồn lớn ngày một thêm nhức nhối.

Buồn lắm chứ, buồn và đau, đau thắt,

Tôi muốn ôm, muốn giữ nguyên lành

Cả bốn biển, cả năm châu, trái đất

Trong hòa bình, trong vĩnh viễn màu xanh.

Tôi muốn thế, nhưng xưa nay trái đất

Đã bao giờ thoát khỏi nạn chiến tranh?

ừ thì tôi không là ai, bé nhỏ,

Nhưng là người, tôi quan tâm điều đó.

Buồn lắm chứ, một phần hai nhân loại

Đang đói ăn, lo kiếm bữa hàng ngày.

Buồn lắm chứ, nhân dân tôi vĩ đại

Gian khổ nhiều, trong mấy chục năm nay,

Mà xưa đói, giờ chưa no nhiều cái:

Vẫn nhiều người xin bố thí, chìa tay…

Bản thân tôi cũng chẳng no, xin lỗi,

Nhưng không lẽ không buồn, không được nói?

Buồn lắm chứ, buồn sự đời phức tạp.

Đúng và sai, sai và đúng xóa nhòa.

Cái hợp pháp và cái không hợp pháp,

Tốt và tồi luôn lẫn lộn, và ta

Trong cơn xoáy của cuộc đời bão táp

Ta chống chèo, lo đứng vững, đi xa,

Và sẽ biết: làm người ngay không dễ.

Ta day dứt, ta buồn đau vì thế!

Sêchxpia nói trong một bài sonnet

Về thời ông đang sinh sống thế này:

Rằng người tốt, luôn bị đời khinh miệt,

Rằng côn đồ lên mặt dạy người ngay,

Rằng nghệ thuật bị chính quyền bóp chết,

Rằng sự đời trái ngược đó và đây…

Ông muốn chết, thoát những điều thấy đó,

Nhưng không nỡ để người yêu đau khổ.

Thời của ta, tất nhiên, không phải vậy.

Ta đang xây một xã hội tốt lành,

Nhưng rất tiếc, tạm thời ta vẫn thấy

Biết bao điều trái ngược có xung quanh.

Và tất cả những điều ta thấy ấy

Bắt ta buồn; và có thể tôi, anh

Không muốn chết như Sêchxpia ngày trước,

Nhưng không nghĩ, không buồn đau sao được?

Buồn lắm chứ, buồn cả vì cuộc sống

Đã bắt ta luôn vấp ngã khá nhiều,

Đến đôi lúc tưởng hoàn toàn thất vọng.

Buồn cả vì trắc trở với tình yêu.

Buồn cả việc găp bất công ta chẳng chống,

Nhưng cuối cung kết quả chẳng bao nhiêu.

Và buồn nhất, một nhà thơ đã nói,

Là anh đúng mà không ai hiểu nổi.

Buồn cả việc sắp già, không chỗ ở,

Chỉ ước mơ có được một căn phòng

Độ mươi mét - để yêu và lấy vợ,

Để mùa hè - được cởi áo; mùa đông

Được dậy muộn; buồn cả vì vô cớ

Bỗng thấy buồn, muốn đập phá chơi ngông,

Vì đôi lúc quá cô đơn, quá mệt,

Đêm một mình lang thang trong mưa rét.

Buồn lắm chứ! Thơ và văn tôi viết

Mấy nghìn trang, năm sáu tập khá dày,

Là lao động của nhiều năm không mệt,

Có thể tồi, cũng có thể là hay.

ừ, thì thơ thế nào tôi vẫn biết,

Nhưng một khi bạn có nó trong tay

Thì lúc đọc, chớ lật qua hờ hững,

Vì điều ấy quá sức tôi chịu đựng.

Đọc một bài xô-nê ta chỉ mất

Ba mươi giây, nhưng để dịch - mười giờ.

Tôi cũng nghĩ dịch thơ là mệt nhất.

Dịch là làm, vì hai cái đều thơ.

Còn nhuận bút bao nhiêu? Xin nói thật:

Thơ Sêcxpia trường Tổng Hợp vừa qua

Trả một hào cho mỗi câu tám chữ.

Bạn mà thế, bạn cũng buồn lắm chứ!

Buồn lắm chứ! Thơ viết ra cốt để

Được đem in, mang ích lợi cho đời.

Tôi viết, dịch mấy nghìn trang cũng thế,

Không cho mình, không phải một trò chơi.

Nghĩa là muốn được in, nhưng đâu dễ,

Chỉ đôi bài, đây đó một bài nơi

Được lên báo, mà phần nhiều thơ dịch,

Và không phải những bài tôi thật thích.

Buồn lắm chứ, buồn vì trong cuộc sống

Tôi bị xem là thằng ngốc, anh hề.

Người ta nói: tôi hoàn toàn lạc lõng

Với cuộc đời đang có thực… Tôi nghe,

Nghe mà chỉ thêm buồn và thất vọng.

Trốn nơi nào cho thoát khỏi cừơi chê?

Nên lắm lúc tôi đã vờ ngốc thật.

Tôi tếu, cười, cười mà rơi nước mắt.

Tôi vẫn biết, cả trong thơ cũng vậy,

Tôi bị chê là quá thật, quá buồn,

Và chỉ nói về riêng tôi… Điều ấy

Chưa bao giờ tôi phủ nhận. Luôn luôn

Tôi mặc cảm thấy thơ mình đâu đấy

Đứng tách rời thơ giả dối, con buôn.

Xin đừng nghĩ tôi tự hào vì thế.

Tôi buồn lắm, buồn và đau nhiều lẽ.

Sau hai cuộc chiến tranh dài ác liệt,

Đầy hy sinh và gian khổ, bây giờ

Cả đất nước đang khó khăn, tôi biết,

Nhưng chuyển mình đi tới đích; và thơ

Cần tiếng nói đầy lạc quan, kiên quyết,

Ca ngợi đời trong lao động, ước mơ…

Tôi biết thế - cần tiến lên phía trước,

Nhưng không phải biết mà làm ngay được.

Điều muốn nói buồn vì chưa kịp nói.

Bài thơ hay chưa kịp viết; lúc nào

Tôi cũng nghĩ như mình đang có lỗi

Trước mọi người, trước cuộc sống. Dù sao

Trong sáng tác, tôi chưa hề nói dối,

(Như trong đời chưa kiếm cách leo cao)

Và nếu nhỡ có làm sai gì đấy,

Thì thú thật, tài của tôi chỉ vậy.

Một trong ba chức năng Văn học

Là nói lên cái hiện thực hàng ngày.

Đây quả đúng là vấn đề rất hóc

Mà thơ mình trong giai đoạn gần đây

Đã hiểu sai, theo tôi, nên bạn đọc

Cứ đợi hoài mà không thấy thơ hay.

Người ta nói ”mất mùa thơ” này nọ,

Tôi thì nghĩ chung qui do ở chỗ:

Thơ không nói được điều sâu kín nhất

Của người xem rất khó tính bây giờ;

Chỉ ca ngời rất chung chung, không thật,

Viết lại dài, ý ít, tán vu vơ,

Mà thật tiếc, không sâu vào thực chất,

Cái làm nên sức sống của bài thơ,

Là tình cảm. Vâng thì đời đẹp đẽ,

Nhưng không được ca ngợi đời như thế.

Và ở chỗ do người ta ào ạt

Đưa vào thơ hết tất cả những gì

Có thể đưa, đến bực mình, lạm phát

Các đề tài rất dung tục. Nhiều khi

Còn có anh tự khoe mình thành đạt

Đưa vào thơ phân lợn, cá rô phi…

Tôi không nghĩ thơ siêu phàm, nhưng nó

Vẫn là thơ, xin trả về đúng chỗ.

Nói thì sợ là “thơ mình, vợ bạn”,

Nhưng thơ nay quả lắm cái đau đầu.

Người đọc chán, người làm thơ cũng chán,

Báo ngại dùng, nhà xuất bản đùn nhau.

Nghĩa là nhìn về tương lai - rất nản,

Cứ đà này sẽ không biết tơi đâu?…

Mà một khi thơ đã là nghĩa sống,

Hỏi làm sao không buồn, không dao động?

Buồn lắm chứ, buồn vì ta thừa kế

Từ vốn thơ thế giới quả không nhiều.

Các cụ ta, cả thơ xưa cũng thế,

Dịch rất tồi, mà cũng chẳng bao nhiêu.

ừ thì lỗi do chiến tranh, có thể,

Nhưng thực tình… Xin chớ nghĩ tôi kiêu,

Tôi bắt tôi phải dịch thơ người khác,

Khi có thể, và muốn ngồi sáng tác.

Tôi nói thế không hề cho thơ viết

Là sang hơn thơ dịch. Đúng, bao giờ

Dịch cũng tốt và là điều cần thiết

Cho cuộc đời, cho văn học. Làm thơ

Tôi cũng có những điều riêng muốn viết,

Nhưng phải ghìm; và thú thật vừa qua

Tôi viết ít, dịch nhiều vì một lẽ -

Dịch dễ in và cần hơn, chỉ thế.

Buồn cả việc chính bản thân nghề dịch

Bị làng thơ và xã hội xem thường -

Không tổ chức, không báo riêng khuyến khích,

Không cả tiền. Sống chỉ dựa vào lương.

Buồn cả việc, một số anh tuỳ thích

Cứ dịch bừa, không lý luận, đề cương,

Và tất nhiên dịch không hay, tùy tiện,

Làm người đọc ngày một thêm định kiến.

Buồn cả một số người chỉ có

Đôi bài thơ in rải ddinow, thế mà

Được vĩnh viễn gọi là nhà thơ, và họ

Cứ tưởng mình là ghê gớm, tài ba.

Còn những người dịch thơ đầy gian khổ

Chỉ được xem là đồng nghiệp hạng ba,

Là thợ dịch, chuyên ghép vần, chuyển chữ…

Ngớ ngẩn thật, nhưng cũng buồn lắm chứ?

Vâng buồn lắm, buồn đến đau nhức nhối -

Buồn tập thơ anh dịch mấy năm trời

Rất muốn in mà không sao in nổi,

Và anh nhờ đọc hộ một vài nơi.

Nhưng các vị tiếng tăm kia từ chối.

Anh lại buồn, đưa bạn gái đọc chơi,

Mà cũng chẳng vui hơn, vì cô gái

Tưởng anh đang tấn công, nên trả lại.

Buồn cả việc báo và nhà xuất bản,

Như phần đông người đọc sách bây giờ,

Về trình độ nói chung cón có hạn

Trong việc tìm, nhận xét, chọn in thơ.

Thêm vào đó, lại nể nang bè bạn,

Nên nhiều bài thơ tốt bị làm ngơ.

Chưa nói chuyện không ít anh biên tập

Cậy báo mình, tranh thủ in tới tấp.

Về nhiều mặt, thơ hiện nay đang bí

Đến cả tôi cay cú thế làm rồi

Cũng chuyển sang viết văn xuôi, thầm nghĩ,

Định giải buồn dăm ba bữa mà thôi.

Nhưng không ngờ viết cũng trôi, vừa ý,

Nên kéo liền một mạch, cuối cùng tôi

Trong sáu tháng xong mười lăm truyện ngắn,

Tính số trang cũng tròn hai trăm chẵn.

Thế là tốt, là đáng mừng, khỏi nói,

Văn giúp tôi diễn tả hết những gì

Thơ không nói hoặc là không nói nổi.

Nhưng tôi buồn và cứ nghĩ nhiều khi

Trước Nàng Thơ tôi ít nhiều có lỗi

Như anh chồng định trốn vợ ra đi,

Đi để kiếm tình nhân, hay vợ lẽ…

Không! Tôi quyết không là người như thế.

Tôi đã về với Nàng Thơ bất hạnh,

Sẽ thủy chung, sẽ sống trọn đời mình,

Dù Nàng xấu, bị chê hay bị đánh,

Hay vì Nàng, tôi có thể hy sinh.

Và bằng chứng - mấy hôm nay tuy lạnh,

Tuy đang buồn, răng nhức nhối rất kinh,

Tôi đã viết những vần thơ sùi sụt,

Bắt người đọc cũng buồn lây đôi chút.

Và vì thế, vì bỏ lâu không viết,

Vì nhức răng, vì mưa gió, đau đầu,

Nên chắc chắn những dòng trên, tôi biết

Chẳng ra gì, rời rạc, lại không đâu.

Chỉ toàn chuyện riêng tư, không cần thiết

Phải dài dòng ca cẩm nói cùng nhau.

Nhưng người đọc bỏ qua cho điều đó.

Thơ là thế, lúc thế này, thế nọ.

Thưa bạn đọc, thời gian trôi nhanh thật:

Kể từ khi tôi viết, dịch chương đầu

Cho tới nay đã ba năm - tôi bắt

Các bạn chờ, như thế đã là lâu.

Nghĩa là đã ba vòng tròn trái đất

Quanh mặt trời đều đặn nối theo nhau.

Tôi thì tiếc là trong thời gian đó

Hơn nghìn vòng tôi quay quanh một chỗ.

Suy cho kỹ ba năm là rất ngắn,

Nhưng ba năm có thể lại quá dài

Cho một người như tôi, luôn phải bận

Để bắt đầu tiếp tục viết chương hai –

Và để viết mười bẩy chương chắc chắn

Cứ đà này, sẽ bỏ giở nay mai.

Nhưng mà thôi, cuối cùng, dù có muộn.

Tôi cũng viết chương hai như đã muốn.

Gì thay đổi trong ba năm trời ấy?

Tôi bình tâm ngồi điểm lại - không nhiều:

Về đời tư vẫn hoàn toàn như vậy,

(Có lẽ trừ một cú sốc tình yêu).

Còn sáng tác thì như ta đã thấy,

Viết thì lười, in chẳng được bao nhiêu,

Nếu không kể độ vài ba cuốn sách

Mà tôi ép người người ta in đủ cách.

Nhưng một cái khác xa xưa, dễ nhận

Là trong thơ cũng giống ở trong đời,

Tôi trở nên dễ buồn hơn, già dặn.

Có thể vì đây đó khá nhiều nơi

Tôi đã đi, thấy nhiều điều khác hẳn,

Mà ngẫm mình, tư lự, ít vui chơi…

Không hiểu sao đôi khi tôi cứ nghĩ:

Đời đang thế, quá vui là vô ý.

Buồn là dễ, như người ta vẫn nói,

Là thủ tiêu mọi ý chí, là hèn.

Tôi cũng biết, và còn cho có tội,

Nếu để buồn lây sang cả người bên.

Và vì thế, tôi chân thành xin lỗi

Vì đã buồn, than khóc ở phần trên.

Nhưng bạn đọc đừng trách tôi này nọ

Vì cái cớ để tôi buồn cũng có.

Nhân năm mới tôi về quê ăn Tết

(Và ở quê, tôi đã viết chươong này)

Cũng muốn vui, nhưng than ôi, trời rét,

Mưa dầm dề. Thêm vào đó, về đây

Là để ăn bánh chưng, ăn bánh tét,

Thế mà răng lại nhức buốt, lung lay,

Chưa nói chuyện người yêu tôi tuần trước

Tuyên bố cắt, hỏi không buồn sao được?

Buồn lắm chứ, thế là tôi tìm giấy

Nằm trong chăn viết một mạch dài dài

Băm mấy khổ, như chúng ta vừa thấy,

Đủ thứ buồn, với giọng kể bi ai.

Thế mà rất say sưa, ai gọi dậy,

Tôi cũng lờ, tất cả bỏ ngoài tai.

Vâng, tôi viết đúng buồn rơi nước mắt.

Ai đau răng, viết vui là không thật.

Chắc các bạn đọc đến đây có thể

Đang chê tôi: trong thực tế bây giờ

(Và cả xưa) thơ người ta không thế -

Chưa hẳn vần đã được gọi là thơ.

Mà đây chỉ là những lời kể lể,

Không tu từ, không cốt truyện, vu vơ…

Tôi đồng ý, nhưng cũng xin người đọc

Đừng cho tôi là một anh quá ngốc

Người ta ví Hồ Xuân Hương sắc bén

Là một cô làm ruộng khỏe, và bà

Dám trâng tráo vén quần cao tới bẹn,

Xuống ao tù Văn học cổ nước ta,

Làm các quan nhà thơ, tuy có thẹn,

Từ cung đình vẫn đưa mắt nhìn ra.

Các quan giận, tất nhiên, nhưng vẫn thích

Và trộm liếc cô nông dân tinh nghịch.

Trong “Don Juan của tôi”, tôi cố ý

Viết câu thơ như câu nói thường ngày.

Cứ nói toạc những điều ta suy nghĩ,

Pha chút đùa - có thể thế mà hay.

Chứ làm thơ, thực ra không ít vị

Ưa cầu kỳ, hoa bướm, gió và mây,

Rất sáo rỗng… Tôi thì ưa trần tục,

Vì cuộc sống vốn đã là nghiêm túc.

Và hơn nữa, như phần đầu đã nói,

Tiểu thuyết tôi có thể sẽ rất dài.

Nên tôi định cứ dềnh dàng không vội,

Tán đều đều cho tận thết chương hai,

Hay thậm chí cả chương ba - xin lỗi,

Không mấy người chữa được bệnh nói dai.

Nghĩa là muốn nhân đây xin tâm sự

Cũng bạn đọc những câu “buồn lắm chứ”.

Vâng buồn lắm, buồn cả trong dịp Tết,

Cứ lắng nghe anh sẽ thấy thế nào!

Đang nằm ấm trong chăn, tôi ngừng viết,

Nghe phòng ngoài, khách nói chuyện xôn xao.

Khách nói chuyện rằng năm nay chưa rét,

Mà trâu cày - trâu ông Lục, bà Bao,

Trâu ông Thíu – mới lớn lên đã gục,

Trong một ngày cả ba con một lúc

Sao lại chết? Vì là trâu hợp tác,

Nên ai ai cũng có thể bắt cày,

Cày đến chết, đến gày nhom, hốc hác,

Cày xong rồi, theo đúng lệ xưa nay,

Chưa được ăn đã bị ngay người khác

Bắt đi liền, không ngọn cỏ, lá cây.

Vì đơn giản trâu chung, thưa bạn đọc,

Mà đã chung thì còn ai chăm sóc?

Ôi tội nghiệp, những con trâu tội nghiệp,

Đứng trong đêm, không lý sự hiền lành,

Chuồng trống trải, không tường che, tấm liếp,

Đói ngẩng đầu - không có cả mái tranh…

Thế là ngã, trong vũng phân, tội nghiệp,

Thoi thóp nằm để đến sáng chờ anh

Báo trâu ngã. Không phải vì đói mệt.

Vì chủ nghĩa chúng ta mà chúng chết!

Kia câu chuyện đang đổi đề, một vị

Nói oang oang: “Đúng một lũ côn đồ!

Đang vụ cấy thì trạm bơm bắt bí!

Thiếu nỗi gì? Cũng rượu uống, cơm no,

Sao cái máy vẫn đứng im tắc tị?”

“Vì thiếu tiền! - một vị khác kêu to,

Vì thiếu tiền lót tay, nên mấy đứa

Máy thì tốt mà cứ vờ sửa chữa”.

Thế mấy đứa là ai mà láo vậy?

Là ba anh đi học huyện mới về.

Do hợp cử, công điểm cao, giữ máy

Mới một mùa, đã hoạnh họe rất ghê.

Và thật khổ, một trong ba anh ấy

Là em mình, thế mới thật đáng chê!

Tôi biết chuyên quát em: ”Sao mày thế?”

Hắn chỉ cười, đáng yêu và ngoan tệ!

Đúng, em tôi, công bằng ra mà nói,

Là thằng em không đến nỗi, hiền từ.

Thế thì sao, quả là không hiểu nổi,

Sao bây giờ nó đổ đốn, đâm hư.

(Nghĩa là hư ngoài đời). Tôi đã hỏi,

Tôi tra dần, mong biết chuyện riêng tư.

Ra cu cậu chỉ bắt đầu đổi khác

Từ khi nhận chân bơm cho hợp tác.

Số là để tranh nhau thêm ít nước

Người ta tranh mang rượu thịt, mang gà

Cho các cậu; và những ai mang trước

Hoặc mang nhiều, được chiếu cố, thành ra

Các cậu quen, không ăn là không được,

Mọi vấn đề chỉ từ đọc sinh ra.

Bố tôi bảo: Hắn đã hư, hẳn vậy,

Nhưng tại đời, tại các anh cả đấy!

Lại nghe tiếp, đỡ ồn hơn một ít,

Khách đang kêu là không hiểu thế nào

Năm nay Tết nông dân không có thịt,

Không cân nào mua giá rẻ. Vì sao?

Cũng qua chuyện, vô tình tôi được biết

Rằng nhà tôi làm nghĩa vụ rất cao,

Như năm ngóai đã cân ba tạ lợn,

Nhưng thịt Tết - xách tiền đi chợ Lớn.

Trong khi ấy chúng tôi, con - cán bộ

Bên bữa cơm mừng năm mới quây quần,

Đứa này khoe được hai cân, đứa nọ

Lại tự hào trao đổi được mưòi cân.

(Nhưng tất cả để nguyên trên thành phố,

Chỉ mang về cái miệng chén). Nông dân

Là thế đấy – suốt cả năm cùng cực,

Và Tết đến phải nuôi thêm trí thức.

Từ nhà tôi rất dễ dàng suy tiếp:

Cả nước ta, có thể nói bây giờ

Đang treo trên đôi vai gầy nông nghiệp

(Trên đấy cũng là nghệ thuật, văn thơ).

Như bố mẹ của chúng tôi, tội nghiệp,

Hai người già lo ruộng khoán, ươm tơ

Để đất nước có gạo ăn, vải dệt,

Và để đón chúng tôi trong dịp Tết.

Để bù lại- tuy thực ra bố mẹ

Của chúng tôi không đòi hỏi cái gì -

Chúng tôi biếu hương trầm dăm ba thẻ

Và đôi lời khuyên cách sống. Ra đi

Tôi thì không, nhưng bọn em tuy thế

Vẫn xin tiền của các cụ nhiều khi.

Tôi quát chúng, mẹ tôi cười sợ sệt:

Nhỡ sang năm chúng không về thì chết!

Thưa bạn đọc, tôi đã nằm nghĩ ngợi,

Nghĩ rất lâu về những chuyện vừa rồi.

Đúng, nông thôn bây giờ nhiều cái mới,

Nhiều cái mừng, nhưng cũng đúng, than ôi,

Đang còn có nhiều điều cần nói tới,

Như chuyện nhà, chuyện Tết của làng tôi.

Vâng cái làng tôi viết trong truyện “Bão”,

Toàn chuyện thật, dù tôi là nhà báo.

Toàn sự thật, tính tôi ưa sự thật,

Dù đôi khi sự thật dễ mất lòng.

Tôi không thể làm ngơ hay nhắm mắt

Trước những điều vô lý ấy. ồ không!

Và viết báo, làm thơ, tôi tự bắt

Phải góp phần làm giảm bớt bất công

Bằng ngòi bút của một ngưòi trung thực,

Không cơ hội, không sáo mọn, công thức.

Thưa bạn đọc, thế là tôi đã viết

Về buồn dau chừng ấy cũng quá dài.

Không vui lắm, nhưng biết đâu cần thiết

Cho những người ưa suy ngẫm, còn ai

Không đồng ý thì gút-bai, - tạm biệt.

Còn bây giờ, để kết thúc chương hai,

Mời bạn đọc hãy cùng tôi ngồi nhớ

Cuốn tiểu thuyết Bairơn ta đọc giở.

Ta hãy nhớ cảnh Don Juan gặp bão

Phải lênh đênh trên sóng biển nhiều ngày,

Chịu đói khát, đến phải ăn quần áo,

Ăn thịt người - một cảnh hiếm xưa nay –

Rồi rốt cục bị sóng đưa lên đảo,

Chỉ một mình, và ở đó, rất may

Juan đã gặp nàng Haiđê kiều diễm,

Một cô gái, theo tôi là rất hiếm

Cô gái ấy yêu Don Juan, và vậy

La thiên nhiên ăn ở rất công bằng.

Sau bao nỗi giân truân như ta thấy,

Được đền bụ hậu hĩnh, thế rồi Juan,

Juan đã gặp một tình yêu nồng cháy

Giữa êm đềm sóng biển, gió và trăng…

Tôi mà được một người yêu như thế,

Khó khăn nào tôi cũng cho là dễ.

Nhưng rất tiếc, với riêng tôi cuộc sống

Hình như không có cái luật bù trừ.

Tôi đi biển và cũng từng say sóng,

Say nhiều lần, từng đói khát, tương tư.

Hơn thế nữa, tôi không hề hư hỏng,

Đều đặn thăm và đều đặn viết thư,

Thế thì sao cô người yêu lại bỏ?

Vì chưa ăn thịt người cẳng chó?

Ôi phụ nữ, ôi đàn bà, ôi giả dối!

Bairơn kêu câu ấy rất nhiều lần.

Tôi thì thế, quả là không dám nói,

Nhưng xin thề không một chút phân vân,

Rằng phụ nữ đúng là không hiểu nổi,

Rất phiền hà, rất cố chấp, vân vân.

Và mỗi bận viết hai từ phụ nữ

Tôi lại muốn ghép vần ‘buồn lắm chứ’.

Chỉ Haiđê và mẹ tôi có lẽ

Đứng cao hơn cái yếu của đàn bà.

Và thú thật, suốt ba năm vì thế

Tôi chần chừ không muốn dịch chương ba,

Vì do thương Haiđê, tôi muốn để

Juan và nàng sống mãi, đẹp trong ta.

Trong chương tiếp Don Juan bị đem bán,

Và nàng chết vì buồn, thưa các bạn.

Nhưng năm nay, thất tình, tôi sẽ dịch.

Có thể không, ai biết trước. Cuộc đời

Thường hay trái với những gì ta thích.

Có thể rồi tôi chỉ mải ăn chơi,

Hay có thể được thành công kích thích,

Tôi nhân đà dịch tuốt tuột một hơi

Hết tất cả mười bảy chương đồ sộ.

Thơ, như người, nói chung là có số!.

(Chương I, 1979, chương 2 viết xong ngày 29-7 Tết Quý Hợi 1983)

Thứ Tư, 11 tháng 3, 2020

Don Juan