Cổ Học Tinh Hoa

Cỏ Học Tinh Hoa 

LỜI THỊ PHI

Trong một lần nhàn nhạ,

Vua Đường, Đường Thái Tông

Hỏi một vị quan lớn

Trong cận thần của ông:

“Khanh là người chính trực,

Vì sao ta vẫn nghe

Thiên hạ hay đàm tiếu

Đủ các lời khen chê?”

“Dạ, muôn tâu bệ hạ,

Mùa xuân, có mưa phùn.

Cỏ cây mừng, xanh tốt,

Nhưng đường xá lấm bùn.

Mùa thu, trăng sáng đẹp,

Đẹp lòng các thi nhân.

Nhưng với bọn đạo chích

Thì hết đường làm ăn.

Người làm muối, ta biết,

Chỉ mong trời nắng to.

Nhưng nắng là bất hạnh

Với những người bán ô.

Tâu bệ hạ, trời đất

Vốn công bằng xưa nay

Mà người yêu, người ghét,

Vậy thì hạ thần này

Hỏi làm sao tránh được

Bị người đời thị phi.

Lời thị phi xúc xiểm

Không chừa ai, chừa gì.

Lời thị phi độc ác,

Như rắn độc ở đời.

Vua nghe, trung thần chết.

Dân nghe, người hại người.

Hạ thần mong bệ hạ

Đừng quan tâm làm gì.

Bệ hạ, đấng minh trực,

Đừng nghe lời thị phi.

DI TỬ HÀ

Ngày xưa, vua nước Vệ

Rất yêu Di Tử Hà,

Luôn hào phóng ban thưởng

Cả lời khen, cả quà.

Có luật, ai ăn trộm

Xe quan hay xe dân,

Sẽ bị đánh, sau đó

Bị chặt một bàn chân.

Một hôm, mẹ ốm nặng,

Đêm khuya, Di Tử Hà

Không còn kịp bẩm báo,

Lấy xe vua về nhà.

Mấy hôm sau vua Vệ

Khen rằng ông có tình,

Có hiếu với cha mẹ

Mà không nghĩ đến mình.

Lần khác, trong vườn uyển,

Vua ăn đào, thấy chua.

Ông ăn đúng quả ngọt,

Còn một nửa, dâng vua.

Vua khen ông tốt bụng.

Miếng ăn ngon trên tay

Mà biết nhường người khác.

Thật hiếm có việc này.

Nhưng mấy năm sau đó,

Mặc dù Di Tử Hà

Vẫn không hề thay đổi,

Vua Vệ ghét ông ta.

Một hôm, nhân phạm lỗi,

Vua ra lệnh chém đầu,

Vì tội xưa hỗn láo

Mượn xe mà không tâu.

Hơn thế, đáng tội chết

Vì phạm tội khi quân.

Quả đào đang ăn dở

Mà dám mời vua ăn.

KHỔNG TỬ VÀ NHAN HỒI

Thời Đông Chu loạn lạc,

Khắp nơi có chiến tranh,

Dân lầm than, đói khổ,

Phải phiêu bạt, điêu linh.

Cả thầy trò Khổng Tử

Lúc có ăn, lúc không.

Nhưng không ai ta thán,

Vẫn lặng lẽ theo ông.

Lần nọ, thật may mắn,

Vừa đến đất nước Tề,

Có một bậc hào phú

Từ lâu đã được nghe

Tài đức của Khổng Tử,

Nên tự đến chào ông

  Còn biếu một hộc gạo,

Chí ít đỡ đói lòng.

Ông liền sai Tử Lộ

Đi tìm củi, tìm rơm.

Nhan Hồi, đáng tin nhất,

Được giao phần thổi cơm.

Khổng Tử nằm đọc sách

Cách nhà bếp không xa.

Đã xế chiều lúc ấy.

Chỉ hai người ở nhà.

Bất chợt, có tiếng động.

Nhìn xuống bếp, và rồi

Khổng Tử rất kinh ngạc

Thấy trò yêu Nhan Hồi

Mở nồi cơm đang chín,

Xúc một ít lên tay,

Vắt thành nắm, sau đó

Cho vào miệng ăn ngay.

Ông quay mặt, xấu hổ,

Cố kìm tiếng thở dài:

“Nhan Hồi, một trò giỏi,

Có đức và có tài,

Sao có thể ăn vụng,

Sao đốn mạt thế này?

Vậy là bao hy vọng,

Bỗng chốc thành khói mây.”

Lát sau, khi tất cả

Có mặt bên bàn ăn,

Khổng Tử nói: “Ta muốn

Dâng cơm cúng thánh thần.”

Nhan Hồi nghe, đứng dậy

Cung kính đáp: “Thưa thầy,

Xin thầy để hôm khác,

Bởi lẽ nồi cơm này

Không được sạch.” “Sao vậy?”

“Vì lúc nãy tro rơm

Gió thổi mạnh, một ít

Đã rơi vào nồi cơm.

Con xúc lên, định vứt,

Nhưng nghĩ tiếc, đã ăn.

Giờ con không ăn nữa,

Vì mình đã có phần.”

Khổng Tử nghe, ngửa mặt

Mà than rằng: “Chao ôi,

Có cái mắt mình thấy,

Tưởng đúng, thế mà rồi

Hóa ra lại không đúng.

Ta suýt nữa hồ đồ

Vu oan và nghĩ xấu

Cho một người học trò!”

TẦN CỐI

Khoảng một nghìn năm trước,

Tần Cối bị người đời

Phỉ nhổ, đúc thành tượng,

Chang nắng mưa giữa trời.

Hai vợ chồng gian tặc,

Tay bị trói, phải quỳ

Trước mộ người chúng hại

Là trung thần Nhạc Phi.

Vậy là từ ngày ấy,

Suốt một nghìn năm qua,

Hắn bị nhổ nước bọt,

Bị roi quất vào da.

Những kẻ đang bán nước

Và gian thần ngày nay

Khôn thì sớm mở mắt

Ghi nhớ bài học này.

*

Tần Cối là thừa tướng

Đời vua Tống Huy Tông,

Nhanh chóng nắm quyền lực

Mà không hề lập công.

Hắn đang tâm bán rẻ

Giang sơn của tổ tiên,

Giết bao người trung nghĩa

Vì bổng lộc và tiền.

Cùng với vợ, Thát Lại,

Hắn không từ điều gì

Để hèn hạ giết chết

Hai cha con Nhạc Phi.

Thế là nước Đại Tống,

Qua bảy nổi, ba chìm,

Bị vợ chồng Tần Cối

Bán rẻ cho nước Kim.

Tần Cối là vết nhục

Trong lịch sử người Hoa.

Là biểu tượng bán nước,

Mưu mô và gian tà.

Suốt nhiều năm sau đó,

Nhiều người Hoa băn khoăn,

Mặc cảm và xấu hổ

Vì mình mang họ Tần.

Những người có họ khác

Sinh con, không bao giờ

Đặt tên con là Cối.

Thậm chí cả bây giờ.

Trong Liêu Trai Chí Dị

Có một truyện rất hay:

Một người nọ mổ lợn,

Thấy lạ, con lợn này

Thịt bốc mùi hôi thối.

Lật xem kỹ, và rồi

Thấy dòng chữ trong ruột:

“Thịt Tần Cối bảy đời”.

Hơn thế, chiếc bánh quẩy

Mà người Hoa hay ăn

Cũng liên quan đến hắn,

Nhưng lâu rồi quên dần.

Quẩy luôn có hai nửa

Được làm dính vào nhau.

Là Tần Cối và vợ,

Bị ném vào chảo dầu.

Đó là cách trừng phạt

Của người dân nước này

Với vợ chồng gian tặc.

Trừng phạt tận ngày nay.

1. Giò Chấu Quẩy đọc trại từ âm Hán là: Du Tặc Cối. Tức là nấu dầu Tần Cối. (Thứ bánh chiên mà ta hay ăn với cháo xuất phát điển tích này).

THƯƠNG ƯỞNG

Thương Ưởng là thừa tướng
Khá nổi danh đời Tần.
Ông nghĩ ra hộ khẩu
Để quản lý người dân.

Về sau, vì thất sủng,
Phải bỏ trốn đi xa,
Đêm mệt, ông gõ cửa
Xin vào trú một nhà.

Chủ nhà không cho phép,
Vì ông thiếu giấy tờ,
Thiếu chứng nhận hộ khẩu.
Với ông, thật bất ngờ.

Rồi sau ông chết thảm
Vì chính sách của mình.
Làm ác thì gặp ác,

Cũng là chuyện thường tình.

ĐỦ

Lão Tử đã từng viết

Trong cuốn sách của mình,

Kiệm lời mà sâu sắc,

Gọi là Đạo Đức Kinh:

Không biết sao là đủ

Là cái họa nhất đời.

Tham, không biết chừng mực

Là cái hại nhất đời.

Vậy biết được cái đủ,

Kiềm chế được cái tham,

Ta mới luôn thấy đủ

Trong ý nghĩ, việc làm.

DƯƠNG QUÍ PHI

Nàng là một người đẹp

Trong “Tứ Đại Mỹ Nhân”.

Con một vị quan nhỏ

Ở vùng đất Thục Chân.

Cha là Dương Huyền Diễn.

Nàng tục danh - Ngọc Hoàn.

Có tuổi thơ êm ấm,

No đủ và an nhàn.

Nhà bốn chị em gái.

Nàng là út, được cha

Cho thuê người dạy dỗ

Về vũ nhạc, thi ca.

Cả bốn đều xinh đẹp,

Nhưng đẹp nhất là nàng.

Nổi tiếng về hương sắc

Thùy mị và đoan trang.

Năm bảy trăm hai bảy,

Con vua Đường Minh Hoàng

Là Lý Dục, xuất ngoại,

Tình cờ nhìn thấy nàng.

Chín năm sau, theo hẹn,

Nàng được tiến vào cung,

Để hầu hạ Lý Dục,

Rồi sau thành vợ chồng.

Nàng xinh đẹp đến mức

Lý Bạch, bậc thi nhân,

Viết bài “Thanh Bình Điệu”

Về sắc đẹp tuyệt trần.

Đường Minh Hoàng lúc ấy

Tuổi đã ngoài năm mươi.

Năm chín con trai, gái.

Cung phi hàng trăm người.

Người vua sủng ái nhất

Là nàng Vũ Huệ Phi.

Cũng là một tuyệt sắc

Danh tiếng ít ai bì.

Nàng lâm bệnh, chết sớm.

Vua nhớ thương, buồn rầu,

Bỏ cả việc triều chính

Một thời gian khá lâu.

Nhiều cung tần mỹ nữ

Được chọn hầu gối chăn.

Nhưng vua không màng tới,

Vẫn ủ ê, bần thần.

Một hôm, Cao Lực Sĩ,

Vốn là một giám quan,

Đi qua Thọ Vương Phủ,

Lần đầu thấy Ngọc Hoàn.

Ông sững sờ đứng lặng

Trước vẻ đẹp của nàng,

Thầm nghĩ nàng có thể

Giải khuây Đường Minh Hoàng.

Ngày hôm sau có chiếu

Gửi tới nhà, mật sai

Nàng xuất gia, làm sãi

Trực ở Tập Linh Đài.

Ở đấy, nàng sớm tối

Lo hương đèn, cầu siêu

Cho Huệ Phi mới chết,

Người vợ được vua yêu.

Phần mình, Cao Lực Sĩ

Chọn con một vị quan

Để làm vợ Lý Dục

Thay cho Dương Ngọc Hoàn.

Vừa thấy nàng, lập tức

Đường Minh Hoàng say mê.

Không còn nhớ ngươi cũ,

Hết buồn rầu, ủ ê.

Rồi ý ngày càng đượm,

Tình cũng ngày càng nồng.

Nàng ngày đêm có mặt

Hầu hạ bên mình rồng.

Một thời gian sau đó,

Ông vua già mê si

Cho Ngọc Hoàn chính thức

Trở thành Dương Quí Phi.

Bố nàng, Dương Huyền Diễn,

Làm Thượng thư bộ binh.

Cả ba chị gái lớn

Đều được triệu về kinh.

Được ban tặng vàng bạc

Và tấn phong Phu Nhân.

Mỗi năm được chu cấp

Chỉ riêng khoản áo quần

Và tư trang, phấn sáp

Đúng mười vạn quan tiền

Cho mỗi bà, chưa kể

Ngoài khoản chi nói trên,

Hàng năm còn được cấp

Thêm ba mươi vạn quan

Để các bà có thể

Sống sung sướng, an nhàn.

Anh họ nàng, còn trẻ,

Tên là Dương Quốc Trung

Được phong làm Tể Tướng,

Uy quyền nhất trong cung.

Dương Quí Phi đã đẹp,

Còn biết gẩy tỳ bà,

Lại càng rất biết cách

Chiều một ông vua già.

Tất nhiên ông vua ấy

Cũng hết lòng chiều nàng.

Nàng muốn gì cũng có,

Dẫu phải chi nghìn vàng.

Quí Phi thích tắm suối.

Cả xa và cả gần.

Sách cũ chép, tốn kém

Vạn hộc thóc mỗi lần.

Một hôm nàng nghe nói

Cao trên núi Quái Nham

Có con suối rất đẹp,

Nước xanh màu thạch lam.

Và rằng ai tắm nó

Không chỉ da trắng ngần,

Mà còn được trường thọ,

Thêm ham muốn ái ân.

Lập tức nàng năn nỉ

Đường Minh Hoàng cho đi.

Chiều nàng, vua ban chiếu

Sai các quan tức thì

Phải mở đường lên núi.

Thời hạn mười lăm ngày.

Làm tốt sẽ trọng thưởng.

Không xong, bị ngục đày.

Vì thời gian quá gấp,

Buộc phải làm cầu treo.

Cầu từ chân tới đỉnh

Bằng mây và dây leo.

Chiếc cầu bằng mây ấy

Cuối cùng đã làm xong.

Hàng trăm người phải chết,

Tốn kém mười vạn đồng.

Chiếc cầu khá chắc chắn.

Sợi mây mịn rất êm.

Dẫu không thích tắm suối,

Vua cũng đi lên xem.

Vua mang theo thợ vẽ

Vẽ lại diễm tích này.

Mười bức khắc lên đá.

Tồn tại đến ngày nay.

Dưới tranh còn ghi rõ

Ngày hăm lăm tháng Năm,

Năm thứ Mười, Thiên Bảo,

Tức bảy trăm năm lăm.

Đường Minh Hoàng say đắm

Người đẹp Dương Quí Phi,

Chỉ yến tiệc, hoan lạc.

Ngoài ra không biết gì.

Ông lại còn dại dột

Trao quyền và tin dùng

An Lộc Sơn, tướng trẻ,

Cho tự do vào cung.

Dần dà viên tướng ấy

Cùng Quí Phi thông dâm.

Ông vua già mù quáng

Không hay biết nhiều năm.

Bấy giờ, mọi quyền lực

Trong tay Dương Quốc Trung,

Anh họ của hoàng hậu,

Quyền và uy tột cùng.

Trung thấy viên tướng trẻ

Có dấu hiệu lộng hành,

Bèn tìm cách trừ hại,

Nhưng việc đã không thành.

An Lộc Sơn bỏ trốn,

Dựng nghiệp và chiêu binh.

Năm bảy trăm năm sáu,

Đem quân tiến về kinh.

Đường Minh Hoàng hoảng sợ,

Đem theo Dương Quí Phi

Cùng quan quân thân cận,

Nhằm hướng Thục mà đi.

Đến Mã Ngôi, lương hết,

Quan quân mệt rã rời

Nên không chịu đi tiếp.

Tiếng ta thán vang trời.

Rồi binh lính nổi loạn,

Giết Tể Tướng, anh nàng.

Lại còn ra điều kiện

Bắt vua Đường Minh Hoàng

Phải cho người thắt cổ

Người đẹp Dương Quí Phi,

Sau đó mới tiếp tục

Phò vua và chịu đi.

Họ nghĩ chính người đẹp

Và Tể Tướng Quốc Trung

Đã gây nên đại họa,

Xô họ vào đường cùng.

Không còn cách nào khác,

Vua già Đường Minh Hoàng

Đành gạt lệ, chứng kiến

Cảnh người ta giết nàng.

Ở tuổi ba mươi tám,

Một quốc sắc thiên hương,

Nàng đã bị thắt cổ,

Xác chôn bên vệ đường.

An Lạc Sơn thắng trận,

Cho đại quân vào kinh,

Nghe tin người yêu chết,

Bèn nổi trận lôi đình.

Hắn ra lệnh thiêu trụi

Cả kinh thành Trường An.

Chỉ riêng trong vụ ấy,

Hàng triệu người chết oan.

Về sau, viên tướng ấy

Bị chính con trai mình

Là Khánh Tự giết chết.

Rồi tướng Sử Tư Minh

Lại giết chết Khánh Tự,

Đem đại quân đầu hàng

Và trả lại ngôi báu

Cho vua Đường Minh Hoàng.

Hai năm sau, hết loạn,

Ông vua già đã xây

Lăng mộ cho người đẹp

Ở vùng đất Thiểm Tây.

Nghe người ta kể lại,

Đất xung quanh mộ nàng

Bỗng nhiên thành màu trắng,

Dù trước vốn màu vàng.

Loại đất này đặc biệt,

Đem bôi nhẹ lên da,

Da sẽ thành mềm mại,

Và trắng mịn, nõn nà.

Câu chuyện về người đẹp,

Thuộc “Tứ Đại Mỹ Nhân”

Vậy là đã kết thúc

Giữa cát bụi phong trần.

MẠNH MẪU

Bà mẹ nổi tiếng nhất

Biết dạy con nên người

Là mẹ của Mạnh Tử.

Một gương tốt ở đời.

1

Từ khi mang bụng chửa,

Bà bắt đầu dạy con

Bằng phương pháp “thai giáo”,

Dạy khí tiết, tâm hồn.

Hàng ngày, không quản mệt,

Bà leo lên núi cao,

Dạy con sự khoáng đạt,

Trong sạch và thanh tao.

Nghĩ toàn điều tốt đẹp,

Ngồi, thư giãn, khoan thai,

Bà nhẹ nhàng, âu yếm

Nói chuyện với con trai.

Chắc một phần nhờ thế

Mà Mạnh Tử về sau

Thành thông minh, trung thực,

Dịu dàng và thâm sâu.

2

Mạnh Mẫu còn nổi tiếng

Phải ba lần dọn nhà

Để tìm môi trường tốt

Cho đứa con của bà.

Lần thứ nhất bà sống

Gần nghĩa trang, ở đây

Mạnh Tử thường cùng bạn

Chơi với nhau hàng ngày.

Bà sợ sẽ không tốt

Cho việc giáo dục con,

Bèn dọn đến khu phố

Đông đúc người bán buôn.

Nhưng ở đấy, thật tiếc,

Mạnh Tử, rất hồn nhiên,

Học chơi trò buôn bán,

Đong đếm và tính tiền.

Thấy thế, rất lo sợ

Cho con trai, và bà

Dọn đến một nơi mới

Có trường học gần nhà.

Trường là nơi sạch sẽ.

Thầy là những tấm gương.

Nên Mạnh Tử chăm học

Và tiến bộ lạ thường.

3

Một lần, nhà hàng xóm

Mổ lợn, vốn hiếu kỳ,

Mạnh Tử liền hỏi mẹ:

Họ mổ lợn làm gì?

“Hàng xóm họ mổ lợn

Cho mẹ con mình ăn.”

Vui, bà buột miệng nói.

Và rồi, dẫu thanh bần,

Lát sau bà đi chợ

Mua thịt mang về nhà,

Bảo ông hàng xóm biếu.

Bà nghĩ con trai bà

Nếu biết mẹ nói dối,

Dần dần sẽ làm theo.

Trót nói sẽ có thịt

Thì phải mua, dù nghèo.

4

Lần khác, đang dệt vải

Thấy con trở về nhà,

Đoán là cậu trốn học,

Lấy con dao, và bà

Cắt đứt tấm vải lụa

Trên khung cửi của mình.

Nghiêm mặt bảo Mạnh Tử

Đang xấu hổ, lặng thinh:

“Con đi học, mà trốn,

Thì cũng chẳng khác gì

Mẹ dệt vải dang dở.

Vậy cắt mà vứt đi!”

Bài học thấm thía ấy

Giúp cậu bỏ thói lười,

Rồi học hành chăm chỉ,

Và thành đạt ở đời.

BÁ NHA, TỬ KỲ

Lần nọ, đi sứ Sở,

Rong ruổi những dặm đường,

Đêm Trung Thu, gió mát,

Dừng ở bến Hán Dương,

Bá Nha đem đàn gảy.

Đang lúc bổng lúc trầm,

Bất ngờ dây đàn đứt.

Ông buông đàn, trầm ngâm.

“Ở nơi này hoang vắng,

Giữa rừng núi bạt ngàn.

Có ai nghe và hiểu

Mà làm đứt dây đàn?”

Ông liền cho binh lính

Lục lọi tìm ven sông.

Một chàng trai sau đó

Được dẫn về trước ông.

Chàng trai xin tạ tội

Vì nghe trộm tiếng đàn.

Chàng là người đốn củi

Sống trong cảnh nghèo hàn.

Bá Nha nghe, thấy lạ

Rằng chàng trai nông thôn

Mà cũng biết nghe nhạc,

Xao xuyến tận tâm hồn.

Ông hỏi chàng, để thử:

“Ta chơi gì vừa rồi?”

“Bẩm, chơi bài Khổng Tử

Thương tiếc thầy Nhan Hồi.”

Quả thật đúng như thế.

Ông thích thú gật đầu.

Mời xuống thuyền ăn uống

Và đàm đạo hồi lâu.

Giữa tiệc rượu, bất chợt

Bá Nha lại cầm đàn

Chơi một bài mạnh mẽ,

Ngùn ngụt chí quan san.

Chàng tiều phu tán thưởng:

“Không có gì hay hơn!

Ý ngài cao vòi vọi.

Nga nga chỉ cao sơn.”

Bá Nha lại chơi tiếp

Bản nhạc khác, lần này

Tiếng đàn như nước chảy,

Như gió thổi, mây bay.

“Tuyệt hay, bẩm quan lớn.

Ý ngài thật mênh mang.

Dương chí tại lưu thủy.

Như nước chảy dịu dàng.”

Bá Nha lấy làm phục,

Bèn hỏi chàng tên gì.

Chàng tiều phu cúi tạ:

“Bẩm, là Chung Tử Kỳ.”

Hai người lại trò chuyện,

Cởi mở và tâm tình.

Ông mời chàng khăn gói

Cùng theo ông về kinh.

Chàng lắc đầu từ chối

Vì còn có mẹ già.

Cầm tay bịn rịn mãi,

Giờ lên đường, Bá Nha

Hẹn sang năm nhất định

Ông sẽ quay lại đây

Đón cả chàng và mẹ,

Ngày này, bến sông này.

Giữ lời và đúng hẹn,

Bá Nha đến Hán Dương.

Nhưng bến sông vắng vẻ.

Linh cảm chuyện bất thường,

Ông hỏi thì được biết

Tử Kỳ, theo mệnh trời,

Bị bệnh nặng đã chết,

Và trước khi qua đời,

Chàng xin được chôn cất

Nơi chàng được nghe ông

Chơi “Cao Sơn”, “Lưu Thủy”,

Đêm thu ấy, bến sông.

Bên ngôi mộ còn mới,

Bá Nha ngồi, cúi đầu

Rồi đàn, mỗi tiếng nhạc

Đẫm một giọt lệ sầu.

Ông bày đồ tế lễ,

Rất trang trọng, tế xong,

Đập đàn vào vách đá

Rồi vứt hết xuống sông.

Chơi đàn cần tri kỷ.

Nay tri kỷ không còn.

Vậy thì không chơi nữa.

Ông thề cùng núi non.

*

“Cao Sơn” và “Lưu Thủy”

Hai bản nhạc bất ngờ

Bá Nha đàn đêm ấy

Vẫn còn đến bây giờ.

Đời nhà Thanh, Duy Phái

Cùng với Đường Duy Minh

Ghi thành nốt lên giấy,

Phổ biến trong dân tình.

TỲ BÀ HÀNH

1
Tư mã Bạch Cư Dị,
Một thi hào đời Đường,
Lần nọ, có công chuyện,
Đi qua bến Tầm Dương.

Đêm, gió thu lành lạnh,
Cây phong ngủ mơ màng.
Dưới trăng, lau xào xạc,
Dòng sông buồn mênh mang.

Chủ khách giờ ly biệt,
Nâng chén, lòng không say.
Đứng trên thuyền, tư lự,
Buồn cái buồn chia tay.

Bỗng nghe trên mặt nước,
Vang vọng tiếng tỳ bà.
Chủ không buồn quay lại,
Khách không muốn đi xa.

Tiếng đàn sao réo rắt,
Lúc đùng đục, lúc trong,
Lúc chậm, lúc dồn dập,
Nghe như xé cõi lòng.

Rồi tiếng đàn chợt tắt,
Người chơi đàn ngừng tay.
Lặng người, Bạch Cư Dị,
Muốn gặp con người này.

Gọi năm lần, bảy lượt,
Người chơi đàn mới ra.
Đó là một thiếu phụ,
Tay ôm chiếc tỳ bà.

Buồn buồn, hơi bẽn lẽn,
Khép vạt áo, nàng ngồi,
Lên dây đàn nhè nhè,
Ngừng một giây, và rồi

Hơi ngẩng đầu chút ít,
Hơi nhiu nhíu đôi mày,
Bằng một động tác múa,
Nàng khẽ chạm vào dây.

Cả không gian chìm lắng
Trong tiếng nhạc êm đềm.
Lúc như dông, như bão,
Lúc mưa phùn ban đêm.

Như châu rơi mâm ngọc,
Như long lanh giọt sương,
Lục Yêu là bài trước,
Sau đến bài Nghê Thường.

Tiếng nhỏ to xen kẽ,
Rào rào rồi tỉ tê,
Nghe có tiếng oanh hót,
Tiếng nước chảy dưới khe,

Tiếng gươm đao loảng xoảng,
Tiếng ngựa hý chiến trường,
Tiếng phòng the lụa xé,
Tiếng thầm thì yêu thương...

Chợt đàn dừng, bài hết.
Bạch Cư Dị ôm đầu,
Choáng váng vì bản nhạc,
Âm vang lâu, rất lâu.

Bốn xung quanh im lặng,
Mọi người ngồi bần thần.
Bên ngoài, sông bàng bạc,
Ánh trăng thu trắng ngần.

Người chơi đàn lặng lẽ
Cài que đàn vào dây.
Sửa vạt áo, đứng dậy,
Khẽ cúi chào, chắp tay:

2
“Là gái kinh kỳ gốc,
Thiếp đến tuổi mười ba
Đã thông thạo các ngón
Trong nghề chơi tỳ bà.

Thường được xếp thứ nhất
Trong ban hát giáo phường.
Đàn hay, nhiều kẻ phục,
Nhan sắc, lắm người thương.

Hát xong, luôn được thưởng
Cơ man nào là quà.
Dân chơi Ngũ Lăng đến,
Nghe, tặng nhiều lụa là.

Gõ nhịp, cành trâm gãy,
Rượu đổ, áo quần hoen.
Đời dễ dàng, vui vẻ,
Nhiều khi cũng có tiền.

Rồi bỗng dì thiếp chết,
Em đi lính quan san.
Tháng năm trôi, lặng lẽ
Nhan sắc thiếp phai tàn.

Về già, thiếp làm vợ
Một người lái buôn xa.
Chồng thiếp lo kiếm lợi,
Chẳng mấy lúc ở nhà.

Cả tháng nay chồng thiếp
Buôn chè ở Phù Lương,
Để mình thiếp vò võ
Bến sông này mù sương.

Lúc nãy buồn, ứa lệ,
Mới chồn tay, cầm đàn,
Thương một thời son trẻ,
Một thời nay đã tàn...”

3
Thi hào Bạch Cư Dị,
Trầm tư, im lặng ngồi.
Bùi ngùi lúc nghe nhạc,
Giờ bùi ngùi gấp đôi.

Một kỹ nữ bạc mệnh,
Cay đắng kiếp má hồng.
Như đời ông trôi nổi,
Đầy vất vả, long đong.

Xứ Tầm Dương lạnh lẽo,
Ông bị bệnh, nằm dài.
Chỉ tiếng quyên rỉ máu,
Tiếng vượn hót bi ai.

Đất Bồn Thành ẩm thấp,
Phải uống rượu một mình.
Không bạn, không tiếng nhạc,
Trăng kém phần lung linh.

Thế mà giờ bất chợt,
Được nghe nàng chơi đàn,
Những tiếng lòng ai oán
Của một kiếp hồng nhan.

Thi hào Bạch Cư Dị,
Quan tư mã Giang Châu,
Giật mình thấy vạt áo
Đẫm những giọt lệ sầu...

KHỔNG TỬ VỀ ĐẠO HIẾU

*

Bước đầu của đạo hiếu

Là phải lo giữ mình.

Vì thân thể, da tóc

Là cha mẹ cho mình.

*

Hiếu - trước thờ cha mẹ.

Rồi sau mới thờ vua.

Một khi cha mẹ chết,

Phải hương khói bốn mùa.

*

Cả khi còn bé nhỏ,

Cả khi lớn sau này,

Phải phụng dưỡng cha mẹ,

Luôn chăm sóc hàng ngày.

*

Cha mẹ còn tại thế,
Con không đi chơi xa.

Muốn đi, cần xin phép.

Không được, phải ở nhà.

*

Làm con, hiếu thảo nhất

Là phải cố học hành

Đỗ đạt, làm việc nghĩa,

Để cha mẹ rạng danh.

*

Nếu cha mẹ sai trái,

Làm con, phải can ngăn.

Can không được, phải chịu,

Vẫn cung kính, ân cần.

Dù chuyện gì đi nữa,

Vẫn là cha mẹ mình.

Phải hết lòng cư xử

Chí hiếu và chí tình.

*

Võ Bá hỏi về Hiếu.

Không Tử đáp: “Là con,

Ai cũng đau đớn nhất

Khi cha mẹ không còn.”

*

Tử Du hỏi về Hiếu.

Không Tử đáp: “Ngày nay

Nhiều người nghĩ cha mẹ

Được no ấm hàng ngày,

Tức là họ đã hiếu

Với cha mẹ của mình.

Không, đó là bất hiếu,

Vì nuôi không có tình.

Nuôi chỉ để không chết,

Dù đủ ấm, đủ no,

Thì thực ra chẳng khác

Nuôi ngựa hay trâu bò.”

KHỔNG TỬ VỀ TU ĐỨC DƯỠNG NHÂN

*

Người nhân thường khỏe mạnh.

Người đức thường sống lâu.

Cả người nhân, người đức

Đều đại phước như nhau.

Là vì người nhân đức

Có tình thương bao la,

Công tâm và chính trực,

Không làm điều xấu xa.

Tấm lòng họ thanh thản,

Vời vợi như mây bay.

Bọn tiểu nhân làm ác

Nên lo lắng đêm ngày.

Lo việc làm khuất tất

Thì âm khí ma tà

Dễ nhập vào gây bệnh

Để biến chúng thành ma.

*

Muốn thành người nhân đức,

Đừng bắt người khác làm,

Cả việc lớn, việc nhỏ,

Mà mình không muốn làm.

*

Phải rũ bỏ ham muốn.

Phải tăng tình thương yêu.

Ham muốn mà càng lớn

Thì tai họa càng nhiều.

*

Người nhân và người đức

Cũng bị lừa, tuy nhiên,

Bởi những lời có lý,

Chứ không phải vì tiền.

KHỔNG TỬ VÀ “QUÂN TỬ TAM GIỚI”

Quân tử có tam giới,

Phải biết mà đề phòng.

Một, là khi mới lớn,

Khí chưa mạnh, chưa thông,

Không đam mê sắc dục.

Hai, khi đã trưởng thành,

Dễ kiêu căng, cậy khỏe,

Làm những việc chẳng lành.

Ba, về già phải nhớ:

Khi gần đất xa trời,

Người ta dễ tham vặt.

Đừng để cháu con cười.

KHỔNG TỬ NÓI VỀ SỰ CHÍNH TRỰC

Một chiều nọ, Khổng Tử

Đàm đạo cùng Diệp Công,

Bàn về sự tử tế,

Chính trực và bất công.

“Ở ấp tôi, pháp luật

Rất nghiêm, - Diệp công khoe. -

Nhà nọ có thằng bé

Biết bố ăn trộm dê,

Đã lên quan trình báo.

Ông bố bị nhừ đòn.

Quan không những không trách,

Mà còn khen người con.”

“Ở ấp tôi thì khác, -

Khổng Tử đáp. - người ta

Luôn coi trọng nhân nghĩa,

Con không tố mẹ cha.

Cả khi sai, cha mẹ

Cũng không hại con mình.

Và đó là chính trực,

Là đạo đức, nghĩa tình.”

QUÂN TỬ VÀ TIỂU NHÂN

Kẻ chính nhân quân tử

Đấu tranh với kẻ thù

Khi kẻ thù còn mạnh,

Chấp nhận chết hoặc tù.

Nhưng khi kẻ thù chết,

Họ im, chẳng nói gì.

Quay lại việc yêu thích

Là Thi Họa Cầm Kỳ.

Tiểu nhân thì ngược lại,

Bọn người này rất ghê.

Khi kẻ thù còn mạnh,

Chúng giả ngây, im re.

Nhưng khi kẻ thù chết,

Chúng là người đầu tiên

To tiếng chửi bởi nó,

Tranh công và tranh tiền.

ĐÚC KẾT CỦA NGƯỜI XƯA

Người xưa đã từng dạy:

“Nhìn mặt, khó nhìn lòng”.

Dễ quen mà khó biết

Người ấy tốt hay không.

Cho nên không ít lúc,

Do đánh giá nhầm người,

Ta buộc phải trả giá

Và hối hận suốt đời.

Vậy làm sao phân biệt

Quân tử và tiểu nhân?

Người xưa đã đúc kết

Qua trải nghiệm nhiều lần.

1

Muốn kiểm tra để biết

Bản lĩnh của một người,

Xem cách họ xử sự

Khi vấp ngã trên đời.

2

Khi muốn biết ai đó

Sống có nghĩa, có lòng,

Phải xem để biết họ

Yêu loài vật hay không.

3

Để biết được ai đó

Đang toan tính điều gì,

Hãy nhìn ánh mắt họ,

Cả khi họ quay đi.

4

Muốn biết giá trị thật

Để làm ăn lâu dài,

Hãy cố gắng tìm hiểu

Đối thủ họ là ai.

5

Khi muốn biết ai đó

Là bạn tốt hay không,

Thì phải chờ đến lúc

Túi rỗng và tiền không.

6

Còn muốn biết tố chất

Của một người thế nào,

Hãy quan sát người ấy

Hám lợi nhỏ ra sao.

7

Muốn tìm hiểu tính cách,

Chỉn chu hay thích lười,

Hãy nhìn vào chữ viết.

Vì chữ viết là người.

8

Muốn biết ai đó sống

Chân thật và thực lòng,

Xem người ấy có nhớ

Những gì đã nói không.

9

Muốn chọn người tử tế

Để làm bạn suốt đời,

Phải tránh người có thói

Nói xấu sau lưng người.

10

Muốn biết ai ăn bám

Hay thích trò đỏ đen

Hãy lặng lẽ quan sát

Cách người ấy tiêu tiền.

SĨ PHU HỮU TRÁCH

Một quốc gia hưng thịnh

Hay suy vong, tất nhiên,

Là do nhiều yếu tố,

Do nhiều người gây nên.

Nhưng sĩ phu, trí thức,

Người có học, thông minh

Phải chịu trách nhiệm chính

Với vận mệnh nước mình.

Để xẩy ra cái ác,

Bạo quyền và độc tài

Chính là do người tốt

Lặng im và đứng ngoài.

Quốc gia mà hữu sự

Thì sĩ phu là người

Hữu trách và có tội

Với mình và với đời.

MẶC TỬ VÀ HỌC TRÒ

Thời xuân Thu Chiến Quốc,

Mặc Tử là triết gia

Với nhiều đóng góp lớn

Cho triết học Trung Hoa.

Ông có nhiều đệ tử

Đến theo học hàng ngày.

Tử Cầm, một trò giỏi,

Một hôm hỏi: “Thưa thầy,

Nói nhiều hay nói ít

Là điều tốt cho người?”

Mặc Tử sau một lúc

Suy nghĩ, rồi trả lời:

“Con ếch trong đầm nước

Kêu luôn miệng mà rồi

Không ai thèm để ý,

Chỉ khô họng mà thôi.

Trong khi con gà trống

Gáy một lần trong ngày,

Đánh thức mọi người dậy.

Ai cũng thích việc này.

Nói thế là con hiểu

Cái thâm ý của ta.

Đừng học theo con ếch.

Hãy học theo con gà”.

*

Trong cuộc sống, con cái

Nhiều khi sai, mẹ cha

Nhắc lần đầu thì được.

Tự chúng sẽ nhận ra.

Nhưng tiếp tục nói mãi,

Chúng mệt mỏi, bực mình.

Còn cố ý làm trái,

Cãi lại hoặc lặng thinh.

Lời nói như liều thuốc.

Vừa đủ thì ô-kê.

Quá thì phản ứng phụ

Và hậu quả nặng nề.

*

Người xưa đã từng dạy

Rằng “Phúc thủy nan thu” -

Nước đổ khó lấy lại. -

Muốn người nghe tiếp thu,

Nên nói chậm, nói nhẹ.

Nói ít hoặc nói vừa.

Trước khi nói phải biết

Nói thế đã nên chưa?

Tuyệt đối không báng bổ,

Làm người khác tổn thương.

Không cần thiết không nói.

Không dồn vào chân tường.

Cần thì cứ chê trách,

Nhưng khen vẫn phải khen.

Trăm lời mắng chưa hẳn

Bằng một lời động viên.

Đừng luôn nghĩ mình đúng.

Đúng cũng ba bảy đàng.

Quan trọng là lời nói

Thiện tâm và nhẹ nhàng.

LỜI CỔ NHÂN

Sẽ thảnh thơi, hạnh phúc

Người biết sống vị tha.

Người sống vì tiền bạc

Sẽ khổ mãi đến già.

Lấy ganh đua làm trọng

Sẽ suốt đời vô minh.

Luôn chìm trong đau khổ

Người ham hố ái tình.

Biết lấy ít làm đủ

Là người sống an nhàn.

Người nặng lòng ân nghĩa

Sẽ thư thái, bình an.

*

Lễ là trên - cung kính,

Dưới - không khinh người ta.

Nghĩa là được cầm sáu,

Chỉ cầm bốn, cầm ba.

Tín - Trước sau như một,

Nói lời luôn giữ lời.

Trung - bạn với ai đó

Là làm bạn suốt đời.

*

Không cho sẽ không nhận.

Không đêm sẽ không ngày.

Không cầm được cái mới

Nếu không mở bàn tay.

Vừa do luật nhân quả,

Vừa trái đất hình tròn,

Gieo gì sẽ gặt ấy.

Không dại thì không khôn.

*

Khi ở trong phòng kín

Cũng coi như có người.

Vì rất gần bên cạnh

Ngoài mình còn có trời.

Không gì trời không biết.

Trời luôn theo dõi anh.

Ở ác thì cho ác.

Ở lành thì cho lành.

Cả ý nghĩ thầm kín

Chưa thổ lộ với ai

Cũng được trời ghi lại

Để phán xét đúng sai.

Bậc chính nhân quân tử

Khi ứng xử ở đời,

Không sợ một ai khác

Ngoài sợ mình, sợ trời.

*

Đừng trông chờ người khác

Đối xử tốt với mình.

Con người vốn ngu dốt,

Đừng nghĩ họ thông minh.

Người thế này thế nọ.

Kẻ nói ít làm nhiều.

Kẻ nói nhiều làm ít.

Kẻ dút dát, kẻ liều.

Đời mình mình cứ sống.

Ai thế nào mặc ai.

Đúng, chưa hẳn đã đúng.

Sai, chưa hẳn đã sai.

Hãy chăm sự lương thiện,

Nuôi dưỡng sự chân thành.

Khoan dung với người khác,

Nghiêm khắc với chính mình.

Biết phận mình là đủ.

Đường mình mình cứ đi.

Làm những việc cần thiết.

Bớt cái Tham Sân Si.

Hãy học cách buông bỏ

Để vươn tới chân thiền.

Cứ vô vi mà sống.

Vạn sự cứ tùy duyên.

LẠI NGẪM VỀ LỜI NGƯỜI XƯA

Người xưa đã đúc kết

Nhiều kinh nghiệm cuộc đời

Về đối nhân xử thế,

Bổ ích cho mọi người.

Học và làm theo chúng,

Theo người xưa, chúng ta

Sẽ tránh được lầm lỗi,

Tâm trí cũng an hòa.

1

Suy nghĩ trước khi nói.

Không nói khi không cần.

Vừa khỏi chịu trách nhiệm,

Lại vừa được yên thân.

Nói mà không suy nghĩ

Là nguy hiểm khôn lường.

Giống như cắm cổ chạy

Mà chưa thấy rõ đường.

2

Đừng vội vã kết luận.

Rất phức tạp sự đời.

Ta có thể biết một,

Trong khi cần biết mười.

Thoạt nhìn tưởng là đúng.

Nhìn kỹ mới thấy sai.

Vậy thì hãy gượm nói.

Chờ chút không chết ai.

3

Hãy học coi chuyện lớn

Thành chuyện nhỏ hàng ngày.

Trong cái may có rủi.

Trong cái rủi có may.

Mọi chuyện có nguyên cớ.

Không có gì ngẫu nhiên.

Mọi người đều có số.

Số là do Bề Trên.

4

Không bình luận người khác.

Hiểu là đủ. Mỗi người

Có riêng một hoàn cảnh,

Một nỗi khổ cuộc đời.

Nếu thực sự muốn nói,

Hãy nói điều tốt lành.

Người nghe tuy im lặng,

Nhưng thầm cảm ơn anh.

5

Phải tuân thủ qui tắc:

Làm bất cứ điều gì

Không làm đến tận tuyệt.

Không quá Tham Sân Si.

Trong đối nhân, hãy nhớ

Hai chữ yêu và thương.

Chừa đất cho người sống,

Không dồn vào chân tường.

6

Với tiểu nhân, kẻ ác,

Hãy đứng xa mà nhìn.

Đừng dây với bọn chúng.

Đừng nghe và đừng tin.

Chúng, đê tiện, hạ đẳng,

Luôn có mặt trên đời.

Đừng lại gần, không để

Chúng bôi bẩn lên người.

7

Với người thân, ngược lại,

Phải chín bỏ làm mười.

Phải nhường nhịn, nhã nhặn

Hơn với người ngoài đời.

Từ việc làm, lời nói,

Phải có lý, có tình.

Rất đơn giản vì họ

Là người thân của mình.

8

Cầm được thì bỏ được.

Đừng lấn cấn làm gì.

Cái phải đến sẽ đến.

Cái phải đi sẽ đi.

Mà đi cũng chẳng thiệt.

Buông bỏ thì đã sao?

Chí ít sẽ có chỗ

Cho cái mới còn vào.

9

Không lừa gạt người khác.

Cũng không để bị lừa.

Ai có phần người ấy.

Không thiếu cũng không thừa.

Chưa nói luật nhân quả.

Anh cố tình lừa người

Thì người sẽ lừa lại.

Luôn vẫn thế ở đời.

10

Cứ lặng lẽ làm việc.

Ai khen chê mặc lòng.

Không nói với người khác

Khi việc làm chưa xong.

Thậm chí làm việc lớn

Cũng nên xem bình thường.

Không khoe khi làm tốt.

Hữu xạ tự nhiên hương.

KHỔNG MINH CHỌN VỢ

Khi trên ba mươi tuổi,

Tức là đủ thông minh,

Ta, đàn ông, mới hiểu

Rằng vì sao Khổng Minh

Lại yêu thương đến thế

Vợ của ông, dù bà -

Một trong năm phụ nữ

Xấu nhất nước Trung Hoa.

Khổng Minh Gia Cát Lượng

Ta đã biết là ai.

Nhưng thật tiếc, về vợ,

Nhiều người còn hiểu sai.

Ta lấy vợ không chỉ

Để có người ngủ chung.

Mà quan trọng hơn thế,

Để có người thức cùng.

Ta lấy vợ không chỉ

Để quán xuyến gia đình,

Mà ta cần ở vợ

Một người lắng nghe mình.

Ta lấy vợ không chỉ

Có người để ăn chung,

Mà quan trọng hơn thế -

Có người để nấu cùng.

Ta lấy vợ không chỉ

Để song hành với nhau.

Mà ta cần ai đó

Đứng dõi theo phía sau.

Vợ Khổng Minh Gia Cát,

Là bà Hoàng Nguyệt Anh,

Được yêu vì hội tụ

Những điều này tốt lành.

Ông đã dạy hậu thế,

Trong đó có chúng ta,

Cách nhận biết cái đẹp

Trong một người đàn bà.

LỜI NGƯỜI XƯA

Người xưa đã đúc kết,

Để lại cho người nay

Nhiều bài học quí báu

Rất đáng học thế này:

Một - Không lo nghèo đói.

Tiết kiệm, sẽ không nghèo.

Mình có dốt, cố gắng,

Cũng đạt được mục tiêu.

Hai - Hiếu cũng có giả.

Tức là Hiếu giả vờ.

Trung lại càng có giả,

Tức là Trung giả vờ.

Cả hai cái giả ấy

Đều xấu và đáng khinh,

Xấu nhất là giả nghĩa

Với cả người thân mình.

Ba - Dạy con nghiêm khắc

Thành người tốt ở đời.

Với người xấu - độ lượng

Để thu phục lòng người.

Dạy con, dạy đọc sách,

Học cái chữ thánh hiền.

Dạy được một nghề giỏi

Hơn cho một núi tiền.

Bớt giao lưu với bạn,

Ngồi  đọc sách ở nhà.

Sách là người bạn tốt,

Và là thầy của ta.

Học chữ - không được vội.

Nên học một, nghĩ mười

Mới làm được đại sự,

Để tiếng thơm cho đời.

Bốn - Hãy làm việc thiện

Tích phúc lộc về sau.

Gia đình cốt yên ấm,

Không nhất thiết phải giàu.

Năm - Con có năng khiếu

Mà cha mẹ nhiều tiền,

Quá chiều, thì sau lớn

Sẽ nhụt chí vươn lên.

Sáu - Người tư cách kém

Coi lợi là nhất đời.

Người thi cử lận đận

Chung qui là do lười.

Bảy - Khi cái Tâm thẳng,

Cái đầu sẽ thảnh thơi,

Vì không phải lo nghĩ

Cách đối phó với người.

Người biết trọng lễ nghĩa

Chơi với bạn như mình,

Tránh xa kẻ dối trá,

Vì lợi, không vì tình.

Tám - Một người mà tốt,

Tính khí sẽ yên bình.

Người nóng nảy, đồng bóng

Phần nhiều do vô minh.

Chín - Người trẻ thiển cận,

Ít đọc, lại thích lười,

Dễ bị những kẻ xấu

Làm tha hóa chất người.

Nhưng người hiểu biết rộng,

Tưởng không ai bằng mình.

Nói nhiều mà làm ít,

Nghiệp lớn cũng khó thành.

Mười - Mỗi khi gặp khó,

Phải tìm hiểu nguyên do,

Không trách oán người khác.

Không sợ, không quá lo.

Các sai lầm hầu hết

Ngẫu nhiên và nhất thời.

Phải học tính cẩn thận

Khi cư xử với người.

LỜI CỔ NHÂN

Nói ít sẽ hại ít.

Muốn ít sẽ ít lo.

Cơ thể sẽ khỏe mạnh

Nếu không ăn quá no.

Muốn khổ thì thành khổ.

Muốn vui thì thành vui.

Cứ ung dung tự tại.

Đời có tiến có lui.

Duyên đến thì nên nhận.

Duyên hết thì nên buông.

Sai mà có thể đúng.

Tròn mà có thể vuông.

VÔ VI

Xưa, Dược Sơn Duy Nghiễm
Là đại sư Đời Đường.
Nổi tiếng về uyên bác
Và thâm nho lạ thường.

Lần nọ, cùng đồ đệ
Đi qua một ngôi làng,
Thấy có cây thông nhỏ
Chết khô, lá úa vàng.

Ngài hỏi một đồ đệ:
“Theo con, cây thông này
Héo khô và đang chết,
Là hay, hay không hay?”

“Bạch thầy, cây phải chết
Là một điều đáng buồn.
Cây phải xanh mơn mởn.
Đặc biệt những cây non”.

Hỏi một đệ tử khác,
Người này đáp: “Bạch thầy,
Cây chết để trồng mới,
Đó cũng là điều hay”.

Dược Sơn Duy Nghiễm đáp:
“Thái độ của người hiền
Là vô vi, thanh thản,
Thuận theo lẽ tự nhiên.

Cây sống cứ để sống,
Tốt tươi và mỡ màng.
Cây chết cứ để chết,
Khô héo và úa vàng.

Không tự vấn, cố chấp.
Lại càng không buồn phiền.
Vạn vật trong vũ trụ
Thuận theo lẽ tự nhiên”.

*
Lão Tử: Nhân pháp Địa
Thì Địa sẽ pháp Thiên.
Mà khi Thiên pháp Đạo,
Đạo sẽ pháp Tự Nhiên.

Tức người phải thuận Đất.
Đất phải thuận theo Thiên.
Thiên phải thuận theo Đạo.
Đạo theo lẽ Tự Nhiên”.

Luật Đời mới thực lớn.
Luật Người chẳng là gì.
Cứ tùy duyên mà sống,
An bình và vô vi.

CỦA THIÊN TRẢ ĐỊA

Đức Khổng Tử từng nói,

Rằng “Quân tử ái tài”

Nhưng “Thủ chi hữu đạo”.

Tức kiếm tiền thì ai

Cũng phải đúng đạo lý.

Vì nếu tiền bất minh,

Thì cách này, cách khác,

Tiền vốn không của mình

Sẽ bị trời thu lại.

Luôn vẫn thế xưa nay.

Người nào muốn kiểm chứng,

Hãy đọc câu chuyện này.

*

Chuyện ngày xưa Trung Quốc,

Ở huyện Hiến, Tứ Xuyên,

Có người tên Vương Mỗ,

Rất giỏi việc kiếm tiền.

Hắn làm trong tòa án,

Am hiểu luật đương thời.

Biết dùng các xảo thủ

Moi tiền của nhiều người.

Nhưng mỗi lần, khi hắn

Tích được khá nhiều tiền,

Thì nhất định có sự,

Lại làm hắn mất tiền.

*

Lần nọ, đêm trời rét

Chú hầu nhỏ Đạo Đồng

Gặp mưa, vào trú tạm

Trong ngôi miếu bên sông.

Bất chợt chú nhìn thấy

Hai con quỉ râu đen

Đang ghi ghi chép chép

Vào cuốn sổ trước đèn.

Một con gãi đầu nói:

Thằng Vương Mỗ lần này

Tích lũy được kha khá.

Giờ phải tính sao đây?

Con kia đáp, yên chí.

Lần này mình Thúy Vân

Đủ làm hắn khánh kiệt.

Khánh kiệt hơn mọi lần.

Đạo Đồng nghe không hiểu,

Lặng lẽ quay về nhà.

Khoảng một tuần sau đó

Khắp huyện Hiến người ta

Xì xào về cô gái

Có tên là Thúy Vân,

Người từ miền Bắc xuống,

Đẹp như tiên giáng trần.

Chủ của chú, Vương Mỗ,

Vốn lắm bạc, nhiều vàng,

Liền lân la trò chuyện

Và tư thông với nàng.

Sau một thời gian ngắn,

Không hiểu bằng cách nào,

Nàng làm hắn khánh kiệt,

Chẳng còn lại đồng nào.

Đến mức khi hắn chết,

Không tiền mua đèn dầu.

Thúy Vân thì biến mất,

Không ai biết đi đâu.

*

Của thiên thì trả địa,

Nhất là tiền bất minh.

Đừng ngu mà hám hố

Cái không phải của mình.

CỔ NHÂN XƯA ĐÃ DẠY

Nấu cháo, ba phần gạo.

Mà nước những bảy phần.

Sống ba phần là đủ.

Còn lại thừa bảy phần.

Trong đối nhân xử thế.

Chỉ ba phần tùy mình.

Bảy phần tùy người khác.

Một phần tùy thông minh.

Uống rượu, ba phần tỉnh.

Còn lại bảy phần say.

Sống, ba phần khôn khéo.

Cứ để bảy phần ngây.

Nhờ bảy phần ngây ấy

Mới được hưởng lộc trời.

Cái gì cũng muốn được

Thì ngu và buồn cười.

*

Chữ Tâm có ba dấu.

Tất cả hướng vào trong.

Sự đời có nhiều ngả.

Quan trọng là cái lòng.

Cứ tùy duyên mà sống.

Duyên nhạt thì duyên đi.

Duyên đậm thì quấn quít.

Cưỡng lại mà làm gì.

Dừng quên một sự thật

Rất đơn giản thế này:

Muốn giữ chặt hạnh phúc

Thì phải biết nới tay.

NĂM CHỮ CỦA NGƯỜI XƯA

Sống ở đời không dễ.

Có nhiều lúc chúng ta

Rơi vào cảnh bế tắc

Không thể nào gỡ ra.

Và rồi ta mệt mỏi,

Cáu giận và buồn phiền.

Muốn buông xuôi tất cả.

Thường là thế. Tuy nhiên,

Người xưa đã để lại

Cho ta Năm Chữ Vàng

Để tránh và khắc phục

Tình cảnh ấy dễ dàng.

1 - BÌNH

Bình là sống tự tại,

Không ganh đua với người.

Tùy duyên và tùy sức,

Thuận tự nhiên, đất trời.

Đặc biệt khi tức giận

Hoặc có chuyện bực mình.

Phải kiềm chế cảm xúc,

Để tâm trí quân bình.

2 - TĨNH

Tĩnh là biết im lặng.

Đời sôi động buồn lo.

Tĩnh giúp tâm của bạn

Yên ắng như mặt hồ.

Tĩnh là im, ít nói,

Nhất là lúc khó khăn.

Hãy nhớ: Trước khi nói

Nên uốn lưỡi bảy lần.

3 - TÂM

Tâm vốn là tâm điểm

Của mọi cái ở đời.

Là giá trị lớn nhất

Với chúng ta, con người.

Đã sống, phải biết đặt

Chữ Tâm lên hàng đầu.

Chữ Tâm sẽ hóa giải

Mọi trắc trở, buồn đau.

4 - NHẪN

Nhẫn là phép nhẫn nhịn,

Biết người và biết ta.

Biết nhún nhường, điềm đạm

Và có lòng vị tha.

Chịu hạ mình một chút,

Không phải do ta hèn.

Nhẫn không phải là nhục,

Mà tự nâng mình lên.

5 - NHẸ

Nhẹ là biết xem nhẹ

Danh lợi và tiền tài.

Không so đo được mất,

Không ghen tị với ai.

Cuộc đời là gánh nặng

Luôn đè lên lưng ta.

Đường đời, hành trang ít

Đi càng dễ, càng xa.

*

Người xưa đã để lại

Cho ta năm chữ này.

Muốn an bình, hạnh phúc,

Nhớ tâm niệm hàng ngày.

ĐẠO LÀM NGƯỜI

1

Người lấy tiền làm trọng

Sẽ phải khổ suốt đời.

Người lấy tình làm trọng

Sẽ khắc khoải suốt đời.

Người hiềm khích, ghen tị

Lòng sẽ không an hòa.

Hạnh phúc và thanh thản

Người có lòng vị tha.

Biết lấy ít làm đủ,

Đời sẽ không buồn phiền.

Người biết trọng ân huệ

Tức gần chạm chân Thiền.

2

Lễ là khi ai đó

Biết cung kính với trên,

Không cao ngạo với dưới,

Khiêm tốn với người bên.

Nghĩa là khi được giúp,

Ghi nhớ và biết ơn.

Khi giúp được ai đó,

Quên và không chờ ơn.

Tín là người trung thực,

Biết nói lời giữ lời.

Không sợ ai nói xấu.

Chỉ sợ mình và trời.

Liêm - giữ mình thanh khiết

Như bông sen giữa hồ.

Là người sống tự lập,

Không nhận, chỉ muốn cho.

ĐẠO LÀM NGƯỜI

Tử Phòng là tướng giỏi.
Sau khi giúp Lưu Bang
Lấy lại được nhà Hán,
Danh vọng ông chẳng màng.

Ông từ chối không nhận
Ba vạn hộ nước Tề.
Từ chối cả chức, tước
Và ân sủng mọi bề.

Một mình, ông lên núi
Để học phép tu tiên.
Con ông là Bất Nghị,
Giàu đất, giàu cả tiền.

Một hôm lên thăm bố
Giữa lưng chừng mây trời:
“Thưa cha, gì khó nhất
Trong đạo lớn làm người?”

Tử Phòng không ngoảnh mặt,
Tiếp tục luyện thuốc tiên:
“Đạo làm người khó nhất
Không ở đất, ở tiền.

Mà ở hai điều lớn:
Một, biết mình là ai.
Biết thời mình đang sống
Là điều lớn thứ hai.”

Bất Nghị nghe, đứng lặng,
Rồi vội quay về nhà,
Mải suy nghĩ, thậm chí
Quên không kịp chào cha.

CAO NHÂN

Tả Tông Đường là tướng

Đời Nhà Thanh - ông này

Không chỉ giỏi đánh giặc,

Mà giỏi cả cờ vây.

Lần nọ, ông cải dạng

Ra ngoài thành ngắm hoa,

Trước khi dẫn quân đội

Lên đường chinh chiến xa.

Đi ngang một nhà nọ,

Thấy tấm biển trên cao:

“Đây Đệ Nhất Kỳ Thủ.

Ai muốn thử, mời vào”.

Tả Tông Đường xuống ngựa,

Vào chơi với chủ nhà.

Bày cờ, đánh ba ván.

Ông đều thắng cả ba.

“Bác chơi cờ rất khá.

Nhất thiên hạ thì không.

Nên bỏ tấm biển xuống

Kẻo lòng thẹn với lòng”.

Lần ấy đi chinh phạt,

Rất thảnh thơi, vô lo,

Gặp nhân hòa, địa lợi,

Quân ông đã thắng to.

Quay về kinh, nhàn rỗi,

Ông lại ra ngoại thành.

Lạ, vẫn thấy tấm biển

Treo trước cửa nhà tranh.

Hơi khó chịu, xuống ngựa,

Vào chơi với chủ nhà.

Chơi liên tục ba ván.

Ông đều thua cả ba.

“Sao chơi cờ lần trước

Tôi thắng bác dễ dàng?”

Chủ nhà cúi rất thấp

Cung kính đáp khẽ khàng:

“Bẩm, chơi cờ lần trước,

Tôi nhận ra tướng quân.

Chủ ý để ngài thắng

Vì việc ấy rất cần.

Ngài cần phải phấn khích,

Và thư thái trong lòng

Để lên đường chinh phạt,

Chiến thắng và lập công.

Tôi, lão già sắp chết,

Ngu dốt và quê mùa,

Không phải gánh trọng trách,

Quan trọng gì thắng thua”.

*

Cao nhân là những bậc

Đặt lợi ích nước nhà

Cao hơn sự hiếu thắng,

Danh vọng và phù hoa.

Dẫu giỏi nhưng chịu nhục,

Để thua những ba lần,

Ông - Đệ Nhất Kỳ Thủ

Và “Đệ Nhất Cao Nhân.

TÂY THI

Ngày xưa ở nước Việt

Có người đẹp Tây Thi.

Đẹp đến cá ngừng lượn,

Cây cối ngừng thầm thì.

Nàng có chứng đau bụng.

Và vì chứng đau này,

Thỉnh thoảng không chịu nổi,

Phải chau mặt, nhíu mày.

Thật lạ, những lúc ấy,

Vốn đã đẹp tuyệt trần,

Nhờ nhíu mày chau mặt,

Càng đẹp thêm bội phần.

*

Trong làng có cô gái,

Lớn tuổi, con nhà giàu,

Thấy thế cũng bắt chước

Nhăn mặt, giả vờ đau.

Vốn không dễ coi lắm,

Tội nghiệp cô nàng này

Trông lại càng xấu xí

Vì cái tật chau mày.

Đến mức ba mươi tuổi

Vẫn chưa lấy được chồng.

Khuôn mặt nhăn nhó ấy

Đã xua đuổi đàn ông.

*

Trang Tử có nhận xét

Về việc này như sau:

Chính nhờ khuôn mặt đẹp

Mới có đẹp nét chau.

Một khi đã xấu xí

Còn muốn bắt chước người,

Lại bắt chước vô lối

Thì sẽ thành trò cười.

MẠNH THƯỜNG QUÂN

Ai tài trợ người khác,

Hào phóng và nhiều lần,

Ta thường gọi người ấy

Là một Mạnh Thường Quân.

Nhưng nhiều người không biết

Mạnh Thường Quân là ai.

Ông là người có thật,

Và là câu chuyện dài.

Có “tứ đại công tử”

Thời Chiến Quốc, Trung Hoa.

Mạnh Thường Quân là một,
Giàu, nổi tiếng hào hoa.

Ông là con trai cả

Của Tướng Quốc Điền Anh.

Điền Văn là tên thật,

Thuộc dòng dõi trâm anh.

Rồi ông thành Tướng Quốc

Của nước Tề thay cha.

Hưởng lộc ở ấp Tiết,

Vàng và thóc đầy nhà.

Tính ông vốn nghĩa hiệp,

Nên bè bạn rất đông.

Có khi ba nghìn khách

Tá túc ở nhà ông.

Ai có việc cần giúp,

Ông nhiệt tình giúp ngay.

Chí ít cho quần áo

Và ăn uống hàng ngày.

Nhờ tính nghĩa hiệp ấy,

Ông may mắn mọi bề.

Nổi tiếng khắp thiên hạ,

Còn hơn cả vua Tề.

*

Về sau có kẻ xấu

Xúi vua Tề ghét ông.

Vua cách chức Tướng Quốc,

Bắt về quê làm nông.

Hàng vạn dân ấp Tiết,

Không quên chuyện nghĩa tình,

Mang cờ hoa, rượu thịt

Đón ân nhân của mình.

Tiếc, khi ông thất sủng,

Bạn bè cũng thưa dần.

Thì đời luôn vẫn vậy,

Ít nhớ Mạnh Thường Quân.

KHÔNG GIẤU ĐƯỢC TRỜI

Chư thần luôn quan sát
Việc làm của con người.

Không việc gì, dù bé,

Lọt qua được mắt trời.

Cả khi anh đóng chặt

Ba lần cửa nhà mình.

Cả khi đêm trời tối,

Không có ai xung quanh.

Mọi việc được nhìn thấy,

Ghi vào sổ Nam Tào.

Có nhân thì có quả.

Anh định trốn cách nào?

Sách Chính Kinh đời Tống

Có câu chuyện thế này.

Làm thí dụ minh họa,

Xin được chép ra đây.

1

Ở huyện Trình, Phúc Kiến,

Có ông lão tên Bần.

Vợ bạo bệnh, con nhỏ,

Nên thường ngày đói ăn.

Trong nhà có cuộn vải,

Vốn liếng cả gia đình,

Đành phải đem đi bán

Nuôi vợ và con mình.

Mặc lão Bần năn nỉ,

Chủ hàng tơ không mua.

Dẫu chỉ đòi nửa giá.

Còn lớn tiếng trêu đùa.

Lão Bần buồn phát khóc,

Chẳng biết làm thế nào.

Đi ra ngoài một chốc,

Quay lại thì lạ sao.

Đã không thấy cuộn vải.

Hỏi thì ông lái buôn

Thản nhiên nói: Không biết.

Mày nghi tao? Liệu hồn.

Và thế là hôm ấy

Lão Bần đành về không.

Tự nhiên mất cuộn vải.

Trong túi không một đồng.

Thất thểu về đến cửa,

Thằng con đến đòi quà.

Lão hất mạnh, nó ngã,

Đập đầu chết giữa nhà.

Đau khổ và tuyệt vọng,

Lão liền nhảy xuống sông.

Bệnh, không ai chăm sóc,

Vợ cũng chết theo chồng.

Đúng ba ngày sau đó

Trời đang đẹp, xanh cao,

Bỗng nhiên gió thổi mạnh,

Và sấm chớp ào ào.

Rồi một tiếng nổ lớn.

Tiếng sấm vang bất ngờ.

Thì ra có sét đánh

Đúng nhà người bán tơ.

Chờ đến khi trời tạnh,

Nhiều người dân trong làng

Chạy đến, thấy mấy xác

Bị sét đánh cháy vàng.

*

Có thể là chuyện thật.

Cũng có thể là không

Nhưng ở đời luôn có

Một thực tế đau lòng -

Rằng nhiều người làm ác,

Mừng, tưởng giấu được người,

Mà quên không hết biết

Họ không giấu được trời.

LỤC HẠI  VÀ TAM HOẠN

Khi nói đến Lão Tử,

Ta thường tự nhắc mình

Những điều ông đã dạy

Trong cuốn Đạo Đức Kinh.

Ông dạy, để cơ thể

Và tâm thức tốt dần,

Thì việc quan trọng nhất

Là tu tâm, dưỡng thân.

Phải thắng cái “Lục Hại”,

Tức sáu điều không hay.

Bằng rèn luyện, tu dưỡng

Và thực hành hàng ngày.

Một, không màng danh lợi.

Hai, đoạn tuyệt sắc thân.

Ba, coi nhẹ vật chất.

Bốn, không lợi cá nhân.

Năm, không nói xu nịnh.

Sáu, không ghen với người.

Tu được sáu điều ấy,

An lạc một cuộc đời.

*

Ngoài ra còn “Tam Hoạn”.

Tức ba điều chúng ta

Phải hàng ngày tâm niệm

Để cố tránh thật xa.

Một, đòi hỏi nhiều quá.

Không làm mà muốn ăn.

Tiền ít mà mua sắm

Cả những cái không cần.

Hai, ăn chơi sa đọa.

Đàn đúm và rượu chè.

Không chỉ hại thân xác

Mà còn bị cười chê.

Ba, dục vọng phóng túng,

Không biết kiềm chế mình.

Hại sức khỏe, tổn thọ,

Chìm trong cõi vô minh.

Khai tổ của Đạo Giáo,

Lão Tử là thánh nhân.

Những lời dạy quí giá

Về Tu Tâm, Dưỡng Thân.

GÃ PHÚ ÔNG VÀ ANH NHÀ NGHÈO

Có gã phú ông nọ

Gặp một anh nhà nghèo.

Hắn vung chiếc gậy trúc,

Nói, nét mặt rất kiêu:

“Ta là người giàu có.

Sao mày không cúi chào?”

Anh nhà nghèo đáp lại:

“Ông giàu thì đã sao?

Nhiều tiền thì ông sướng.

Liên quan gì đến tôi?”

“Thế hả? Được, mày giỏi.

Nếu ta đem chia đôi

Tiền bạc ta đang có.

Mày một nửa, thì sao?

Thử hỏi mày lúc ấy

Có cúi đầu chào tao?”

Anh nhà nghèo lại đáp:

“Không, tất nhiên là không.

Giàu như nhau, thử hỏi,

Sao tôi phải chào ông?”

“Được lắm, nếu giả sử

Ta đem hết cho mày

Tất cả tiền ta có.

Thì sẽ thế nào đây?”

“Thì lúc ấy, đơn giản,

Như ông nghĩ vừa rồi,

Ông nghèo, tôi giàu có,

Thì ông phải chào tôi!”

BÀI HỌC TRƯƠNG PHI

Trương Phi, thời Tam Quốc,

Là dũng tướng phi thường.

Thế mà rồi ông chết

Không phải trên chiến trường.

Mà vì do uất ức,

Giận quá thành vô minh.

Để cuối cùng phải chết.

Tức mình tự giết mình.

Nghe tin Quan Vũ chết,

Trương Phi gào khóc to,

Nằng nặc xin minh chủ

Xuất quân đánh Đông Ngô.

Mãi không được cho phép,

Trương Phi uống rượu say,

Luôn đánh đập binh lính,

Hoặc chửi mắng hàng ngày.

Cuối cùng, không chịu nổi,

Hai thuộc hạ của ông,

Là Phạm Cương, Trương Đạt,

Nhân chủ tướng say nồng

Đã chém, mang thủ cấp

Sang quy hàng Tôn Quyền.

Một dũng tướng đã chết

Vì cơn giận cuồng điên.

*

Một người mà không biết

Kiềm chế bản thân mình,

Thì tài giỏi đến mấy

Cũng dễ thành vô minh.

Phàm muốn làm việc lớn

Để cứu nước, giúp đời,

Thì phải biết nhẫn nhục

Để chờ cơ, đợi thời.

MỆNH

Nhân sinh luôn có mệnh.

Phú quý đều do trời.

Không thể thay đổi mệnh.

Mệnh đeo đuổi suốt đời.

Ta sinh ra, tất cả,

Số mệnh định từ lâu.

Ai phải sống nghèo khổ,

Và ai sẽ được giàu.

*

Thần Tài, ở Trung Quốc,

Tên là Triệu Công Minh.

Lần nọ đến Tề Lỗ

Chơi với bạn của mình.

Bạn là vua Phi Hổ.

Uống rượu trong vườn cây.

Vua xin ngài ban lộc

Cho người dân nước này.

Thần đáp: “Tâu bệ hạ,

Mọi chuyện đã an bài,

Ai giàu, ai nghèo đói.

Còn tôi đây, Thần Tài,

Chỉ là người thừa lệnh,

Không thiên vị, công minh.

Giàu có hay nghèo đói

Theo đúng mệnh của mình”.

Nói rồi ngài đứng dậy,

Mời vua ra bờ sông.

Nơi có chiếc cầu nhỏ

Vắt qua làn nước trong.

“Xin bệ hạ hãy ném

Một đồng vàng lên cầu.

Để xem ai nhặt nó.

Chắc không phải chờ lâu”.

Một chốc sau, họ thấy

Có hai người làng bên

Sắp qua cầu, đi chợ

Bán củi khô lấy tiền.

Một người, vốn tinh nghịch,

Nói: “Nước sông không sâu.

Hay ta thử nhắm mắt

Rồi cùng đi qua cầu?”

Thế là họ, thuộc loại

Nghèo đói nhất trong làng,

Nhắm mắt, không hề biết

Dẫm lên đồng tiền vàng.

Một công tử sau đó

  Cưỡi ngựa đi qua cầu.

Con ngựa chợt dừng lại,

Không chịu bước hồi lâu.

Chàng nhìn xuống và thấy

Đồng tiền vàng thần tài,

Đành miễn cưỡng cúi nhặt,

Rồi phóng về lâu đài.

VI NHÂN NAN

Vi nhân nan! - Khổng Tử
Đã dạy thế từ lâu.
Tức làm người tưởng dễ,
Mà không dễ lắm đâu.

Ý là làm người tốt
Tưởng dễ mà khó thay.
Làm người xấu mới dễ
Ở cõi trần gian này.

Giàu sẽ bị ghen tị.
Nghèo đói bị coi khinh.
Sống tử tế, cao thượng
Dễ chuốc vạ vào mình.

Dễ là khi người khác
Mắng chửi mình bất công,
Mình sẽ mắng chửi lại,
Mang hậm hực trong lòng.

Khó, theo lời Đức Phật,
Khi bị mắng, chúng ta
Không những không mắng lại,
Mà còn thương người ta.

Thương vì người mắng ấy
Chưa thoát vòng vô minh,
Nên trở thành nô lệ
Cơn giận của chính mình.

Là vì Phật quan niệm
Chỉ có tình thương yêu
Mới thắng được thù hận,
Và hóa giải mọi điều.

Khổng Tử nói: Thời loạn,
Người tốt nên rút lui,
Lên ở ẩn trong núi,
Lấy hoa lá làm vui.

Đức Phật thì ngược lại,
Nói như thế là hèn,
Không cứu nhân độ thế,
Cam bất lực, buồn phiền.

Vi nhân nan! Đúng vậy.
Làm người tốt khó thay.
Khó, nhưng cố sống tốt
Ở cõi trần gian này.

HÀNH THIỆN THAY ĐỔI SỐ MỆNH

Nhờ hành thiện, tích đức,

Người vận mệnh không may

Có thể làm thay đổi

Vận mệnh mình sau này.

*

Ngày xưa ở Trung Quốc

Có anh con nhà giàu,

Đẹp trai và nhân đức,

Người thuộc phủ Dương Châu.

Năm nọ chàng khăn gói

Lên kinh thành dự thi.

Đêm, dừng chân nghỉ tạm

Một quán ở Hợp Phì.

Tình cờ trong quán ấy

Có thầy tướng họ Vương.

Thầy nhìn vị khách trẻ,

Không giấu nổi xót thương:

“Anh ăn ở có đức,

Phúc lộc vẫn đang còn.

Tiền bạc nhiều như nước.

Chỉ tiếc không có con”.

Chàng nghe, không tin lắm.

Sáng, tiếp tục lên đường.

Kỳ ấy đậu đầu bảng,

Nổi tiếng cả khoa trường.

Sau vinh qui bái tổ,

Chàng được bổ làm quan

Đứng đầu một huyện lớn

Gần kinh thành Tây An.

Trên đường đi nhậm chức,

Chàng ghé một tửu lầu,

Thấy có cô gái đẹp,

Bèn mua làm nàng hầu.

Đang đêm, định chăn gối,

Chàng mủi lòng chua cay

Khi nghe câu chuyện thực

Của cô gái trẻ này.

Một câu chuyện buồn thảm.

Gặp phải cảnh oan gia,

Nàng, trâm anh, thục nữ,

Phải bán mình chuộc cha.

Đến Tây An, chàng chọn

Một chàng trai có tình

Gả nàng, cho làm vợ,

Như con gái của mình.

Một năm sau, có việc

Đi ngang qua Hợp Phì,

Vô tình chàng gặp lại

Vương thầy tướng dị kỳ.

Thoạt nhìn, Vương thầy tướng

Đã thốt lên ngạc nhiên:

“Vận mệnh ngài đã khác.

Mệnh của một người hiền.

Trước là “đoan tử tướng”

Tức không có con trai.

Giờ thành “đa tử tướng”.

Tức nhiều con đức tài.

Chắc vừa rồi quan bác

Tích đức và phát tâm.

Nhờ vậy mà có được

Cái đại đức, đại âm!”

Vợ chàng liền sau đó

Sinh được năm con trai.

Tất cả đều quí tử,

Lắm đức và nhiều tài.

ĐẠO VÀ NGHĨA

Cái giữ mối quan hệ

Giữa con người với người

Được lâu dài, bền chặt

Là Đạo Nghĩa ở đời.

Đạo giữa chồng và vợ

Ấy là sự bao dung.

Giữa cha con là hiếu.

Giữa vua tôi là trung.

Vợ kính chồng là đạo,

Như một lẽ tự nhiên.

Nghĩa là chồng thương vợ,

Lo chu đáo gạo tiền.

Ai bổn phận người ấy,

Chung lo việc gia đình.

Sống có đạo và nghĩa,

Sẽ hạnh phúc, yên bình.

Bất hiếu là tội lỗi

Đáng khinh và xấu xa.

Đạo của bậc con cái

Là hiếu với mẹ cha.

Nghĩa của bậc bố mẹ

Là hết lòng thương yêu,

Dạy điều hay lẽ phải,

Nhưng không quá nuông chiều.

Đạo làm người là thiện,

Biết tự kiềm chế mình.

Xem đời không sóng gió,

Chỉ có tâm bất bình.

Sống có lòng nhân ái,

Nghiêm khắc với bản thân.

Công bình và chính trực,

Xa lánh bọn tiểu nhân.

Không có gì quan trọng

Với chúng ta, con người,

Bằng cách sống, học sống

Có Đạo Nghĩa với đời.

MẶC TỬ VÀ HỌC TRÒ

Thời xuân Thu Chiến Quốc,

Mặc Tử là triết gia

Với nhiều đóng góp lớn

Cho triết học Trung Hoa.

Ông có nhiều đệ tử

Đến theo học hàng ngày.

Tử Cầm, một trò giỏi,

Một hôm hỏi: “Thưa thầy,

Nói nhiều hay nói ít

Là điều tốt cho người?”

Mặc Tử sau một lúc

Suy nghĩ, rồi trả lời:

“Con ếch trong đầm nước

Kêu luôn miệng mà rồi

Không ai thèm để ý,

Chỉ khô họng mà thôi.

Trong khi con gà trống

Gáy một lần trong ngày,

Đánh thức mọi người dậy.

Ai cũng thích việc này.

Nói thế là con hiểu

Cái thâm ý của ta.

Đừng học theo con ếch.

Hãy học theo con gà”.

*

Trong cuộc sống, con cái

Nhiều khi sai, mẹ cha

Nhắc lần đầu thì được.

Tự chúng sẽ nhận ra.

Nhưng tiếp tục nói mãi,

Chúng mệt mỏi, bực mình.

Còn cố ý làm trái,

Cãi lại hoặc lặng thinh.

Lời nói như liều thuốc.

Vừa đủ thì ô-kê.

Quá thì phản ứng phụ

Và hậu quả nặng nề.

*

Xưa các cụ đã dạy

Rằng “Phúc thủy nan thu” -

Nước đổ khó lấy lại. -

Muốn người nghe tiếp thu,

Nên nói chậm, nói nhẹ.

Nói ít hoặc nói vừa.

Trước khi nói phải biết

Nói thế đã nên chưa?

Tuyệt đối không báng bổ,

Làm người khác tổn thương.

Không cần thiết không nói.

Không dồn vào chân tường.

Cần thì cứ chê trách,

Nhưng khen vẫn phải khen.

Trăm lời mắng chưa hẳn

Bằng một lời động viên.

Đừng luôn nghĩ mình đúng.

Đúng cũng ba bảy đàng.

Quan trọng là lời nói

Thiện tâm và nhẹ nhàng.