Cổ Học Tinh Hoa

DƯƠNG QUÍ PHI

Nàng là một người đẹp

Trong “Tứ Đại Mỹ Nhân”.

Con một vị quan nhỏ

Ở vùng đất Thục Chân.

Cha là Dương Huyền Diễn.

Nàng tục danh - Ngọc Hoàn.

Có tuổi thơ êm ấm,

No đủ và an nhàn.

Nhà bốn chị em gái.

Nàng là út, được cha

Cho thuê người dạy dỗ

Về vũ nhạc, thi ca.

Cả bốn đều xinh đẹp,

Nhưng đẹp nhất là nàng.

Nổi tiếng về hương sắc

Thùy mị và đoan trang.

Năm bảy trăm hai bảy,

Con vua Đường Minh Hoàng

Là Lý Dục, xuất ngoại,

Tình cờ nhìn thấy nàng.

Chín năm sau, theo hẹn,

Nàng được tiến vào cung,

Để hầu hạ Lý Dục,

Rồi sau thành vợ chồng.

Nàng xinh đẹp đến mức

Lý Bạch, bậc thi nhân,

Viết bài “Thanh Bình Điệu”

Về sắc đẹp tuyệt trần.

Đường Minh Hoàng lúc ấy

Tuổi đã ngoài năm mươi.

Năm chín con trai, gái.

Cung phi hàng trăm người.

Người vua sủng ái nhất

Là nàng Vũ Huệ Phi.

Cũng là một tuyệt sắc

Danh tiếng ít ai bì.

Nàng lâm bệnh, chết sớm.

Vua nhớ thương, buồn rầu,

Bỏ cả việc triều chính

Một thời gian khá lâu.

Nhiều cung tần mỹ nữ

Được chọn hầu gối chăn.

Nhưng vua không màng tới,

Vẫn ủ ê, bần thần.

Một hôm, Cao Lực Sĩ,

Vốn là một giám quan,

Đi qua Thọ Vương Phủ,

Lần đầu thấy Ngọc Hoàn.

Ông sững sờ đứng lặng

Trước vẻ đẹp của nàng,

Thầm nghĩ nàng có thể

Giải khuây Đường Minh Hoàng.

Ngày hôm sau có chiếu

Gửi tới nhà, mật sai

Nàng xuất gia, làm sãi

Trực ở Tập Linh Đài.

Ở đấy, nàng sớm tối

Lo hương đèn, cầu siêu

Cho Huệ Phi mới chết,

Người vợ được vua yêu.

Phần mình, Cao Lực Sĩ

Chọn con một vị quan

Để làm vợ Lý Dục

Thay cho Dương Ngọc Hoàn.

Vừa thấy nàng, lập tức

Đường Minh Hoàng say mê.

Không còn nhớ ngươi cũ,

Hết buồn rầu, ủ ê.

Rồi ý ngày càng đượm,

Tình cũng ngày càng nồng.

Nàng ngày đêm có mặt

Hầu hạ bên mình rồng.

Một thời gian sau đó,

Ông vua già mê si

Cho Ngọc Hoàn chính thức

Trở thành Dương Quí Phi.

Bố nàng, Dương Huyền Diễn,

Làm Thượng thư bộ binh.

Cả ba chị gái lớn

Đều được triệu về kinh.

Được ban tặng vàng bạc

Và tấn phong Phu Nhân.

Mỗi năm được chu cấp

Chỉ riêng khoản áo quần

Và tư trang, phấn sáp

Đúng mười vạn quan tiền

Cho mỗi bà, chưa kể

Ngoài khoản chi nói trên,

Hàng năm còn được cấp

Thêm ba mươi vạn quan

Để các bà có thể

Sống sung sướng, an nhàn.

Anh họ nàng, còn trẻ,

Tên là Dương Quốc Trung

Được phong làm Tể Tướng,

Uy quyền nhất trong cung.

Dương Quí Phi đã đẹp,

Còn biết gẩy tỳ bà,

Lại càng rất biết cách

Chiều một ông vua già.

Tất nhiên ông vua ấy

Cũng hết lòng chiều nàng.

Nàng muốn gì cũng có,

Dẫu phải chi nghìn vàng.

Quí Phi thích tắm suối.

Cả xa và cả gần.

Sách cũ chép, tốn kém

Vạn hộc thóc mỗi lần.

Một hôm nàng nghe nói

Cao trên núi Quái Nham

Có con suối rất đẹp,

Nước xanh màu thạch lam.

Và rằng ai tắm nó

Không chỉ da trắng ngần,

Mà còn được trường thọ,

Thêm ham muốn ái ân.

Lập tức nàng năn nỉ

Đường Minh Hoàng cho đi.

Chiều nàng, vua ban chiếu

Sai các quan tức thì

Phải mở đường lên núi.

Thời hạn mười lăm ngày.

Làm tốt sẽ trọng thưởng.

Không xong, bị ngục đày.

Vì thời gian quá gấp,

Buộc phải làm cầu treo.

Cầu từ chân tới đỉnh

Bằng mây và dây leo.

Chiếc cầu bằng mây ấy

Cuối cùng đã làm xong.

Hàng trăm người phải chết,

Tốn kém mười vạn đồng.

Chiếc cầu khá chắc chắn.

Sợi mây mịn rất êm.

Dẫu không thích tắm suối,

Vua cũng đi lên xem.

Vua mang theo thợ vẽ

Vẽ lại diễm tích này.

Mười bức khắc lên đá.

Tồn tại đến ngày nay.

Dưới tranh còn ghi rõ

Ngày hăm lăm tháng Năm,

Năm thứ Mười, Thiên Bảo,

Tức bảy trăm năm lăm.

Đường Minh Hoàng say đắm

Người đẹp Dương Quí Phi,

Chỉ yến tiệc, hoan lạc.

Ngoài ra không biết gì.

Ông lại còn dại dột

Trao quyền và tin dùng

An Lộc Sơn, tướng trẻ,

Cho tự do vào cung.

Dần dà viên tướng ấy

Cùng Quí Phi thông dâm.

Ông vua già mù quáng

Không hay biết nhiều năm.

Bấy giờ, mọi quyền lực

Trong tay Dương Quốc Trung,

Anh họ của hoàng hậu,

Quyền và uy tột cùng.

Trung thấy viên tướng trẻ

Có dấu hiệu lộng hành,

Bèn tìm cách trừ hại,

Nhưng việc đã không thành.

An Lộc Sơn bỏ trốn,

Dựng nghiệp và chiêu binh.

Năm bảy trăm năm sáu,

Đem quân tiến về kinh.

Đường Minh Hoàng hoảng sợ,

Đem theo Dương Quí Phi

Cùng quan quân thân cận,

Nhằm hướng Thục mà đi.

Đến Mã Ngôi, lương hết,

Quan quân mệt rã rời

Nên không chịu đi tiếp.

Tiếng ta thán vang trời.

Rồi binh lính nổi loạn,

Giết Tể Tướng, anh nàng.

Lại còn ra điều kiện

Bắt vua Đường Minh Hoàng

Phải cho người thắt cổ

Người đẹp Dương Quí Phi,

Sau đó mới tiếp tục

Phò vua và chịu đi.

Họ nghĩ chính người đẹp

Và Tể Tướng Quốc Trung

Đã gây nên đại họa,

Xô họ vào đường cùng.

Không còn cách nào khác,

Vua già Đường Minh Hoàng

Đành gạt lệ, chứng kiến

Cảnh người ta giết nàng.

Ở tuổi ba mươi tám,

Một quốc sắc thiên hương,

Nàng đã bị thắt cổ,

Xác chôn bên vệ đường.

An Lạc Sơn thắng trận,

Cho đại quân vào kinh,

Nghe tin người yêu chết,

Bèn nổi trận lôi đình.

Hắn ra lệnh thiêu trụi

Cả kinh thành Trường An.

Chỉ riêng trong vụ ấy,

Hàng triệu người chết oan.

Về sau, viên tướng ấy

Bị chính con trai mình

Là Khánh Tự giết chết.

Rồi tướng Sử Tư Minh

Lại giết chết Khánh Tự,

Đem đại quân đầu hàng

Và trả lại ngôi báu

Cho vua Đường Minh Hoàng.

Hai năm sau, hết loạn,

Ông vua già đã xây

Lăng mộ cho người đẹp

Ở vùng đất Thiểm Tây.

Nghe người ta kể lại,

Đất xung quanh mộ nàng

Bỗng nhiên thành màu trắng,

Dù trước vốn màu vàng.

Loại đất này đặc biệt,

Đem bôi nhẹ lên da,

Da sẽ thành mềm mại,

Và trắng mịn, nõn nà.

Câu chuyện về người đẹp,

Thuộc “Tứ Đại Mỹ Nhân”

Vậy là đã kết thúc

Giữa cát bụi phong trần.

MẠNH MẪU

Bà mẹ nổi tiếng nhất

Biết dạy con nên người

Là mẹ của Mạnh Tử.

Một gương tốt ở đời.

1

Từ khi mang bụng chửa,

Bà bắt đầu dạy con

Bằng phương pháp “thai giáo”,

Dạy khí tiết, tâm hồn.

Hàng ngày, không quản mệt,

Bà leo lên núi cao,

Dạy con sự khoáng đạt,

Trong sạch và thanh tao.

Nghĩ toàn điều tốt đẹp,

Ngồi, thư giãn, khoan thai,

Bà nhẹ nhàng, âu yếm

Nói chuyện với con trai.

Chắc một phần nhờ thế

Mà Mạnh Tử về sau

Thành thông minh, trung thực,

Dịu dàng và thâm sâu.

2

Mạnh Mẫu còn nổi tiếng

Phải ba lần dọn nhà

Để tìm môi trường tốt

Cho đứa con của bà.

Lần thứ nhất bà sống

Gần nghĩa trang, ở đây

Mạnh Tử thường cùng bạn

Chơi với nhau hàng ngày.

Bà sợ sẽ không tốt

Cho việc giáo dục con,

Bèn dọn đến khu phố

Đông đúc người bán buôn.

Nhưng ở đấy, thật tiếc,

Mạnh Tử, rất hồn nhiên,

Học chơi trò buôn bán,

Đong đếm và tính tiền.

Thấy thế, rất lo sợ

Cho con trai, và bà

Dọn đến một nơi mới

Có trường học gần nhà.

Trường là nơi sạch sẽ.

Thầy là những tấm gương.

Nên Mạnh Tử chăm học

Và tiến bộ lạ thường.

3

Một lần, nhà hàng xóm

Mổ lợn, vốn hiếu kỳ,

Mạnh Tử liền hỏi mẹ:

Họ mổ lợn làm gì?

“Hàng xóm họ mổ lợn

Cho mẹ con mình ăn.”

Vui, bà buột miệng nói.

Và rồi, dẫu thanh bần,

Lát sau bà đi chợ

Mua thịt mang về nhà,

Bảo ông hàng xóm biếu.

Bà nghĩ con trai bà

Nếu biết mẹ nói dối,

Dần dần sẽ làm theo.

Trót nói sẽ có thịt

Thì phải mua, dù nghèo.

4

Lần khác, đang dệt vải

Thấy con trở về nhà,

Đoán là cậu trốn học,

Lấy con dao, và bà

Cắt đứt tấm vải lụa

Trên khung cửi của mình.

Nghiêm mặt bảo Mạnh Tử

Đang xấu hổ, lặng thinh:

“Con đi học, mà trốn,

Thì cũng chẳng khác gì

Mẹ dệt vải dang dở.

Vậy cắt mà vứt đi!”

Bài học thấm thía ấy

Giúp cậu bỏ thói lười,

Rồi học hành chăm chỉ,

Và thành đạt ở đời.

BÁ NHA, TỬ KỲ

Lần nọ, đi sứ Sở,

Rong ruổi những dặm đường,

Đêm Trung Thu, gió mát,

Dừng ở bến Hán Dương,

Bá Nha đem đàn gảy.

Đang lúc bổng lúc trầm,

Bất ngờ dây đàn đứt.

Ông buông đàn, trầm ngâm.

“Ở nơi này hoang vắng,

Giữa rừng núi bạt ngàn.

Có ai nghe và hiểu

Mà làm đứt dây đàn?”

Ông liền cho binh lính

Lục lọi tìm ven sông.

Một chàng trai sau đó

Được dẫn về trước ông.

Chàng trai xin tạ tội

Vì nghe trộm tiếng đàn.

Chàng là người đốn củi

Sống trong cảnh nghèo hàn.

Bá Nha nghe, thấy lạ

Rằng chàng trai nông thôn

Mà cũng biết nghe nhạc,

Xao xuyến tận tâm hồn.

Ông hỏi chàng, để thử:

“Ta chơi gì vừa rồi?”

“Bẩm, chơi bài Khổng Tử

Thương tiếc thầy Nhan Hồi.”

Quả thật đúng như thế.

Ông thích thú gật đầu.

Mời xuống thuyền ăn uống

Và đàm đạo hồi lâu.

Giữa tiệc rượu, bất chợt

Bá Nha lại cầm đàn

Chơi một bài mạnh mẽ,

Ngùn ngụt chí quan san.

Chàng tiều phu tán thưởng:

“Không có gì hay hơn!

Ý ngài cao vòi vọi.

Nga nga chỉ cao sơn.”

Bá Nha lại chơi tiếp

Bản nhạc khác, lần này

Tiếng đàn như nước chảy,

Như gió thổi, mây bay.

“Tuyệt hay, bẩm quan lớn.

Ý ngài thật mênh mang.

Dương chí tại lưu thủy.

Như nước chảy dịu dàng.”

Bá Nha lấy làm phục,

Bèn hỏi chàng tên gì.

Chàng tiều phu cúi tạ:

“Bẩm, là Chung Tử Kỳ.”

Hai người lại trò chuyện,

Cởi mở và tâm tình.

Ông mời chàng khăn gói

Cùng theo ông về kinh.

Chàng lắc đầu từ chối

Vì còn có mẹ già.

Cầm tay bịn rịn mãi,

Giờ lên đường, Bá Nha

Hẹn sang năm nhất định

Ông sẽ quay lại đây

Đón cả chàng và mẹ,

Ngày này, bến sông này.

Giữ lời và đúng hẹn,

Bá Nha đến Hán Dương.

Nhưng bến sông vắng vẻ.

Linh cảm chuyện bất thường,

Ông hỏi thì được biết

Tử Kỳ, theo mệnh trời,

Bị bệnh nặng đã chết,

Và trước khi qua đời,

Chàng xin được chôn cất

Nơi chàng được nghe ông

Chơi “Cao Sơn”, “Lưu Thủy”,

Đêm thu ấy, bến sông.

Bên ngôi mộ còn mới,

Bá Nha ngồi, cúi đầu

Rồi đàn, mỗi tiếng nhạc

Đẫm một giọt lệ sầu.

Ông bày đồ tế lễ,

Rất trang trọng, tế xong,

Đập đàn vào vách đá

Rồi vứt hết xuống sông.

Chơi đàn cần tri kỷ.

Nay tri kỷ không còn.

Vậy thì không chơi nữa.

Ông thề cùng núi non.

*

“Cao Sơn” và “Lưu Thủy”

Hai bản nhạc bất ngờ

Bá Nha đàn đêm ấy

Vẫn còn đến bây giờ.

Đời nhà Thanh, Duy Phái

Cùng với Đường Duy Minh

Ghi thành nốt lên giấy,

Phổ biến trong dân tình.

TỲ BÀ HÀNH

1
Tư mã Bạch Cư Dị,
Một thi hào đời Đường,
Lần nọ, có công chuyện,
Đi qua bến Tầm Dương.

Đêm, gió thu lành lạnh,
Cây phong ngủ mơ màng.
Dưới trăng, lau xào xạc,
Dòng sông buồn mênh mang.

Chủ khách giờ ly biệt,
Nâng chén, lòng không say.
Đứng trên thuyền, tư lự,
Buồn cái buồn chia tay.

Bỗng nghe trên mặt nước,
Vang vọng tiếng tỳ bà.
Chủ không buồn quay lại,
Khách không muốn đi xa.

Tiếng đàn sao réo rắt,
Lúc đùng đục, lúc trong,
Lúc chậm, lúc dồn dập,
Nghe như xé cõi lòng.

Rồi tiếng đàn chợt tắt,
Người chơi đàn ngừng tay.
Lặng người, Bạch Cư Dị,
Muốn gặp con người này.

Gọi năm lần, bảy lượt,
Người chơi đàn mới ra.
Đó là một thiếu phụ,
Tay ôm chiếc tỳ bà.

Buồn buồn, hơi bẽn lẽn,
Khép vạt áo, nàng ngồi,
Lên dây đàn nhè nhè,
Ngừng một giây, và rồi

Hơi ngẩng đầu chút ít,
Hơi nhiu nhíu đôi mày,
Bằng một động tác múa,
Nàng khẽ chạm vào dây.

Cả không gian chìm lắng
Trong tiếng nhạc êm đềm.
Lúc như dông, như bão,
Lúc mưa phùn ban đêm.

Như châu rơi mâm ngọc,
Như long lanh giọt sương,
Lục Yêu là bài trước,
Sau đến bài Nghê Thường.

Tiếng nhỏ to xen kẽ,
Rào rào rồi tỉ tê,
Nghe có tiếng oanh hót,
Tiếng nước chảy dưới khe,

Tiếng gươm đao loảng xoảng,
Tiếng ngựa hý chiến trường,
Tiếng phòng the lụa xé,
Tiếng thầm thì yêu thương...

Chợt đàn dừng, bài hết.
Bạch Cư Dị ôm đầu,
Choáng váng vì bản nhạc,
Âm vang lâu, rất lâu.

Bốn xung quanh im lặng,
Mọi người ngồi bần thần.
Bên ngoài, sông bàng bạc,
Ánh trăng thu trắng ngần.

Người chơi đàn lặng lẽ
Cài que đàn vào dây.
Sửa vạt áo, đứng dậy,
Khẽ cúi chào, chắp tay:

2
“Là gái kinh kỳ gốc,
Thiếp đến tuổi mười ba
Đã thông thạo các ngón
Trong nghề chơi tỳ bà.

Thường được xếp thứ nhất
Trong ban hát giáo phường.
Đàn hay, nhiều kẻ phục,
Nhan sắc, lắm người thương.

Hát xong, luôn được thưởng
Cơ man nào là quà.
Dân chơi Ngũ Lăng đến,
Nghe, tặng nhiều lụa là.

Gõ nhịp, cành trâm gãy,
Rượu đổ, áo quần hoen.
Đời dễ dàng, vui vẻ,
Nhiều khi cũng có tiền.

Rồi bỗng dì thiếp chết,
Em đi lính quan san.
Tháng năm trôi, lặng lẽ
Nhan sắc thiếp phai tàn.

Về già, thiếp làm vợ
Một người lái buôn xa.
Chồng thiếp lo kiếm lợi,
Chẳng mấy lúc ở nhà.

Cả tháng nay chồng thiếp
Buôn chè ở Phù Lương,
Để mình thiếp vò võ
Bến sông này mù sương.

Lúc nãy buồn, ứa lệ,
Mới chồn tay, cầm đàn,
Thương một thời son trẻ,
Một thời nay đã tàn...”

3
Thi hào Bạch Cư Dị,
Trầm tư, im lặng ngồi.
Bùi ngùi lúc nghe nhạc,
Giờ bùi ngùi gấp đôi.

Một kỹ nữ bạc mệnh,
Cay đắng kiếp má hồng.
Như đời ông trôi nổi,
Đầy vất vả, long đong.

Xứ Tầm Dương lạnh lẽo,
Ông bị bệnh, nằm dài.
Chỉ tiếng quyên rỉ máu,
Tiếng vượn hót bi ai.

Đất Bồn Thành ẩm thấp,
Phải uống rượu một mình.
Không bạn, không tiếng nhạc,
Trăng kém phần lung linh.

Thế mà giờ bất chợt,
Được nghe nàng chơi đàn,
Những tiếng lòng ai oán
Của một kiếp hồng nhan.

Thi hào Bạch Cư Dị,
Quan tư mã Giang Châu,
Giật mình thấy vạt áo
Đẫm những giọt lệ sầu...