Việt Nam Lược Sử Diễn Ca

Việt Nam Lược Sử Diễn Ca 

HAI BÀ TRƯNG (mất năm 43)

Bắt đầu giai đoạn mới

Trong lịch sử nước nhà -

Một nghìn năm lệ thuộc

Vào phong kiến Trung Hoa.

Vào năm Một Bảy Chín

Trước Công Nguyên, Triệu Đà

Sáp nhập vào Nam Việt

Nước Âu Lạc của ta.

Nam Việt, như ta biết

Là Lưỡng Quảng ngày nay,

Vùng đất thuộc Trung Quốc,

Tức Quảng Đông, Quảng Tây.

Triệu Đà chia Âu Lạc

Thành hai quận, đông dân

Và rộng lớn lúc ấy,

Là Giao Chỉ, Cửu Chân.

Giao Chỉ ở Miền Bắc,

Còn Cửu Chân bây giờ

Thuộc vùng Thanh Nghệ Tĩnh,

Phong cảnh đẹp, nên thơ.

Vào năm Một Một Một,

Nhà Hán chiếm nước ta.

Lập thêm một quận nữa,

Nhật Nam, quận thứ ba.

Quận này đất cũng rộng,

Nhưng người thưa, hanh khô,

Từ Quảng Bình cát trắng

Đến Quảng Nam bây giờ.

Nhà Hán nhập ba quận

Với vùng đất người Tàu,

Thành một Châu rộng lớn,

Đặt tên là Giao Châu.

Thủ phủ của Châu ấy

Đóng ở huyện Thuận Thành.

Luy Lâu là tên cũ,

Nay thuộc tỉnh Bắc Ninh.

Thái Thú đứng đầu quận.

Thứ Sử đứng đầu Châu.

Tất cả đều người Hán.

Còn Lạc Tướng, Lạc Hầu

Vẫn giữ nguyên người Việt.

Cai trị vẫn như xưa.

Dân chịu nhiều sưu thuế,

Thân phận như trâu, lừa.

Năm Ba Tư, Tô Định

Được nhà Hán cử sang

Làm Thái Thú Giao Chỉ.

Tên này loại làng nhàng,

Nhưng nham hiểm, độc ác,

Chuyên vơ vét cho mình,

Làm nhiều điều ngang ngược,

Gây khổ cho dân tình.

*

Bấy giờ ở vùng đất

Nay thuộc huyện Mê Linh,

Có hai chị em gái

Vừa đẹp vừa thông minh.

Con một vị Lạc Tướng.

Trưng Trắc là cô đầu.

Cô em là Trưng Nhị,

Ghét Tô Định từ lâu.

Quan Thái Thú Tô Định,

Gian xảo và đê hèn

Lập mưu giết Thi Sách,

Con quan huyện Châu Diên.

Ông là chồng Trưng Trắc,

Trước đó từng bất bình

Với cách quan nhà Hán

Cai trị dân nước mình.

Vào đầu năm Canh Tý,

Tức là năm bốn mươi,

Hai Bà Trưng khởi nghĩa   

Thu hút rất nhiều người.

Trước hết đền nợ nước,

Sau để trả thù nhà.

Nghĩa quân thắng dòn dã,

Nức lòng dân gần xa.

Theo truyền thuyết kể lại,

Hay tin, Nguyễn Tam Trinh

Từ Mai Động kéo đến

Cùng hai nghìn tráng binh.

Hơn ba nghìn lính nữ

Theo chủ tướng, Ông Cai,

Gia nhập quân khởi nghĩa,

Từ vùng đất Thanh Oai.

Quân Hai Bà rất mạnh.

Sáu lăm thành đầu hàng.

Tô Định trốn về nước,

Nhục nhã và vội vàng.

Hai Bà lập nước mới,

Kinh đô ở Mê Linh,

Đuổi Thái Thú phương Bắc,

Cai trị theo cách mình.

Đứng đầu đất nước ấy

Là hai vị nữ vương.

Xưa nay trong lịch sử,

Một sự kiện phi thường.

Năm Bốn Hai, nhà Hán

Sai Mã Viện Phục Ba,

Lưu Long làm phó tướng,

Sang chiếm lại nước ta.

Cùng rất nhiều xe ngựa

Và hai vạn tinh binh

Chúng tấn công Hợp Phố,

Và cướp bóc dân tình.

Mã Viện đi đường thủy,

Lưu Long đi đường rừng,

Gặp phải sự chống cự

Của quân Hai Bà Trưng.

Quân Mã Viện thế mạnh,

Áp tới tận La Thành.

Nghĩa quân không chống nổi,

Rút lui bảo vệ mình.

Sau một năm cầm cự,

Dũng cảm và kiên cường,

Quân Hai Bà đành rút,

Binh sĩ chết đầy đường.

Cuối cùng đến Phúc Thọ,

Giặc dụ dỗ ra hàng,

Nhưng Hai Bà tuẫn tiết,

Nhảy xuống dòng Hát Giang.   

Ở đấy giờ đang có

Ngôi đền thờ Hai Bà,

Một tấm gương trung liệt,

Trả nợ nước, thù nhà.

Quân Mã Viện tuy thắng,

Nhưng thiệt hại nặng nề.

Mười phần chết sáu, bảy

Ở vùng đất Cấm Khê.

*

Lại nói tướng Mã Viện,

Khi việc bình định xong,

Hắn ngạo nghễ cho đúc

Chiếc cột lớn bằng đồng.

Trên cột đồng hắn khắc

Hai dòng chữ sơn son:

“Khi cột đồng này gãy,

Đất Giao Chỉ không còn.”

Thật láo và hợm hĩnh

Viên tướng người Tàu này.

Cột đồng giờ chẳng thấy,

Nước Việt vẫn còn đây.

Hơn thế, còn hùng mạnh,

Đã đánh đuổi nhiều lần

Khiến quân giặc phương Bắc.

Hoảng sợ, chẳng dám gần.

9

BÀ TRIỆU (225 -248)

Hôm qua ông đã nói,

Vì sưu thuế nặng nề,

Dân Giao Châu cơ cực

Và khốn khổ đủ bề.

Nhiều nơi dân khởi nghĩa

Chống lại ách ngoại bang,

Khiến vua quan Trung Quốc

Phải hoảng sợ, kinh hoàng.

Thái Thú quận Giao Chỉ

Là Tiết Tống tâu vua:

“Dân Giao Chỉ khó trị,

Đất lam chướng bốn mùa…”

Năm Hai Trăm Bốn Tám,

Giữa thế kỷ thứ Ba,

Một cuộc khởi nghĩa lớn

Có nhiều người tham gia.

*

Một truyền thuyết kể lại,

Xưa ở quận Cửu Chân

Có một con voi trắng

To đẹp như voi thần.

Nó xuống núi phá phách,

Dẫm đạp hết mùa màng.

Nhiều khi còn táo tợn

Xông cả vào xóm làng.

Con voi thật to lớn,

Duy nhất chỉ một ngà.

Ai nhìn thấy cũng sợ,

Phải né tránh từ xa.

Thế mà một cô gái,

Xinh đẹp, để vai trần,

Quyết tay không bắt nó   

Để trừ hại cho dân.

Cô đi trước, khiêu khích,

Nhử nó ra đầm sình,

Rồi nhảy lên đầu nó

Đưa về nuôi nhà mình.   

Về sau, cô gái ấy

Chiêu quân chống giặc Ngô,

Luôn cưỡi nó ra trận,

Voi một ngà, khổng lồ.

Truyền thuyết còn kể lại

Rằng ngực cô rất dài,

“Dài tới hơn ba thước”,

Thường phải vắt lên vai.

Quân giặc nhìn, cả sợ,

Liền bỏ chạy thoát thân.

Cô gái ấy xinh đẹp,

Oai nghiêm như vị thần.

*

Cô gái trong huyền thoại,

Tên là Triệu Thị Trinh,

Một anh hùng dân tộc,

Dám vì dân quên mình.

Bà người huyện Yên Định,

Tỉnh Thanh Hóa bây giờ,

Không may bố mẹ chết

Khi đang còn trẻ thơ.

Anh bà, Triệu Quốc Đạt,

Nuôi em như mẹ hiền.

Ông là một hào trưởng,

Làm huyện lệnh Quan Yên.

Lớn lên, bà giỏi võ,

Có sức khỏe hơn người,

Lại nung nấu chí lớn

Muốn ra tay giúp đời.

Gặp người chị dâu ác,

Bà trốn nhà đi xa,

Lên rừng chiêu binh mã,

Hơn nghìn người theo bà.

Thấy giặc Ngô tàn ác,

Bà về bàn với anh

Cùng khởi binh chống lại,

Và được anh đồng tình.

Từ căn cứ Yên Định,

Nghĩa quân lấn đánh dần,

Chiếm quận lỵ Tư Phố,

Rồi cả vùng Cửu Chân.

Quốc Đạt lâm bệnh chết,

Bà cầm quân thay anh.

Ra trận mặc giáp bạc,

Cưỡi voi, cài trâm anh.

Trông bà thật lẫm liệt,

Xinh đẹp như nữ thần,

Nên người ta thường gọi

Là “Nhụy Kiều Tướng quân.”

*

Nghe tin có bạo loạn,

Vua Ngô rất lo âu,

Liền cử tướng Lục Dận

Làm thứ sử Giao Châu.

Cùng sáu nghìn binh mã,

Theo đường bộ tới đây,

Hắn quyết tâm đàn áp

Cuộc khởi nghĩa lần này.

Hắn dùng tiền mua chuộc

Nhiều hào trưởng địa phương,

Hứa phong cho Bà Triệu

Chức Lệ Hải Bà Vương.

Tất nhiên Bà từ chối,

Nhất quyết không đầu hàng.

Nghĩa binh được khích lệ,

Tinh thần càng vững vàng.

Nhiều trận đánh ác liệt

Ở căn cứ Bồ Điền.

Nhưng do lực quá yếu,

Thiếu lương thực và tiền,

Nên chỉ sau hai tháng

Cầm cự rất kiên cường,

Thành Bồ Điền thất thủ,

Rơi vào tay đối phương.

Bà Triệu đã tuẫn tiết

Trên núi Tùng đầy mây.

Nó ở xã Triệu Lộc,

Huyện Hậu Lộc ngày nay.

Bà mới hăm ba tuổi,

Chết, để lại tấm lòng

Và chiến công hiển hách,

Sống mãi với non sông.

10

NHO GIÁO, ĐẠO GIÁO VÀ PHẬT GIÁO

Nhà Đông Hán suy yếu,

Đầu thế kỷ thứ ba.

Ba nước Ngô, Thục Ngụy

Ra đời ở Trung Hoa.

Đó là thời Tam Quốc,

Khi ba nước tranh tài.

Nhà Ngô đã tự tiện

Chia Giao Châu thành hai.

Phần đất ở Trung Quốc

Được gọi là Quảng Châu.

Phần của Âu Lạc cũ

Thì gọi là Giao Châu.

Khi dẹp xong khởi nghĩa,

Các triều vua Trung Hoa

Cử người sang cai trị

Các huyện ở nước ta.

Cùng thời gian, đất nước

Phát triển hơn xưa nhiều.

Nhưng người dân vẫn khổ

Và cơ cực đủ điều.

Nhân tiện, ông muốn nói,

Rằng vào thời gian này,

Thế kỷ Một đến Sáu,

Đã có nhiều đổi thay

Trong đời sống văn hóa

Và tinh thần nước ta.

Nho Giáo rồi Đạo Giáo,

Rồi Đạo Phật Thích Ca

Được người Hán du nhập

Vào đời sống hàng ngày.

Sơ bộ, ông giải thích

Về từng đạo thế này.

*

Nho Giáo, hay Khổng Giáo,

Do Khổng Tử lập ra.

Là bộ luật ứng xử

Và lễ nghĩa người Hoa.

Khổng Tử người nước Lỗ,

Thông minh và thâm trầm,

Một triết gia cổ đại,

Hai nghìn năm trăm năm.

Cơ sở của Nho Giáo

Là Tứ Thư, Ngũ Kinh.

Nó dạy người nhỏ tuổi

Phải chăm lo học hành.

Luôn kính yêu cha mẹ,

Lớn, xây dựng nước nhà.

Như các cụ vẫn nói:

“Tu thân rồi tề gia…”

Sống, có trên có dưới,

Đúng đạo lý làm người.

Vua được gọi “Thiên Tử”,

Nôm na là “Con Trời’.

Nó dạy nhiều điều khác,

Nói chung, toàn điều hay.

Ảnh hưởng của Nho Giáo

Còn đến tận ngày nay.

*

Cùng thời với Khổng Tử,

Có Lão Tử, là người

Đã lập nên Đạo Giáo,

Chủ trương sống ở đời

Phải tuân theo số phận

Và qui luật tự nhiên.

Sống giản đơn, thanh bạch,

Không lo lắng, buồn phiền.

Ông cũng là tác giả

Bộ sách Đạo Đức Kinh.

Dựa vào nó, Lão Tử

Xây dựng thuyết của mình.

Đạo Giáo bao quát rộng,

Ngoài nghi lễ tinh thần,

Còn có cả tướng số,

Thuốc chữa bệnh, thiên văn.

Cả phép trừ ma thuật,

Cả phong thủy, pháp thiền,

Dưỡng sinh và diệt độc,

Cả phép luyện thuốc tiên…

Một người khác, Trang Tử,

Cũng đóng góp phần mình

Vào tư tưởng Đạo Giáo

Bằng cuốn Nam Hoa Kinh.

Ông này, theo truyền thuyết,

Có giấc mơ lạ thường.

Ông mơ mình hóa bướm,

Bay lượn mãi bên đường.

Tỉnh dậy, ông rất tiếc,

Thấy mình vẫn là người,

Không biết mơ hay tỉnh,

Đành thở dài, mỉm cười.

*

Quê hương của Phật Giáo

Không phải nước Trung Hoa,

Mà là nước Ấn Độ.

Đức Phật là Thích Ca.

Ngài là người có thật,

Sinh tháng Tư, ngày Rằm,

Cách đây đã lâu lắm -

Hai nghìn năm trăm năm.

Giáo lý của Đạo Phật

Chủ yếu ba điều này:

Không được làm việc ác,

Làm việc thiện hàng ngày.

Điều thứ ba, luôn nhớ

Làm sạch ý nghĩ mình

Bằng cách ngồi thiền định

Hoặc niệm Phật, cầu kinh.

Thế giới, ba Đạo lớn,

Là Đạo Phật lâu đời,

Rồi đến Đạo Thiên Chúa,

Cuối cùng là Đạo Hồi.

Đạo Phật giúp hướng thiện,

Xua đuổi cái ác tà,

Làm lòng người nhân ái,

Xã hội đẹp, hài hòa.

12

LÝ BÍ (503 – 548) VÀ NHÀ TIỀN LÝ

Đầu thế kỷ thứ Sáu,

Nhà Lương chia nước ta

Thành sáu châu lớn nhỏ.

Tên các châu ấy là:

Giao Châu ở Bắc Bộ.

Ở Thanh Hóa - Ái Châu.

Đức, Lợi, Minh - Nghệ Tĩnh.

Quảng Ninh là Hoàng Châu.

Ở Giao Châu thời ấy

Thứ Sử là Tiêu Tư,

Tham lam và gian ác

Nhưng giả bộ nhân từ.

Hắn đặt nhiều thuế mới,

Tăng lao dịch, lao công,

Làm người dân cơ cực,

Luôn ấm ức trong lòng.

Rồi một cuộc khởi nghĩa,

Năm Năm Trăm Bốn Hai,

Do Lý Bí khởi xướng,

Ác liệt và kéo dài.

Sau, ông thành vua Việt,

Hậu duệ người Trung Hoa,

Đó là Lý Nam Đế,

Chính trực và tài ba.

Vào cuối đời Tây Hán,

Để tránh nạn đao binh,

Tổ tiên ông phiêu dạt

Sang nước Nam yên bình.

Đến đời thứ mười một

Lý Nam Đế mới sinh.

Cụ bà ông người Việt,

Đa tài và rất xinh.

Ông lập nhà Tiền Lý,

Khai sinh nước Vạn Xuân,

Một anh hùng dân tộc,

Sống mãi cùng nhân dân.

Ông tên là Lý Bí,

Sinh ở nơi ngày nay

Là vùng đất Thạch Thất

Và thị xã Sơn Tây.

Năm tuổi, ông mất bố.

Bảy tuổi, mẹ qua đời,

Ông sống với người chú.

Đến khi ông lên mười,

Một nhà sư đức độ

Cho vào chùa nhập thiền.

Sau mười năm đèn sách,

Ông thành người thâm uyên.

Tiêu Tư cho Lý Bí

Làm Giám quân Đức Châu,

Nay thuộc huyện Đức Thọ,

Nhưng một thời gian sau,

Thấy dân tình quá khổ

Vì sưu thuế nặng nề,

Vì chế độ lao dịch,

Ông từ quan về quê.

Ông chiêu binh, mãi mã,

Quyết chống lại người Tàu.

Trong số người hưởng ứng

Có thủ lĩnh nhiều châu,

Như Triệu Túc, Hà Nội,

Phạm Tu ở Thái Bình.

Thế mạnh như thác đổ,

Háo hức lòng dân tình.

Chỉ trong vòng ba tháng,

Nghĩa quân chiếm hết châu.

Tiêu Tư cùng gia thất

Phải trốn chạy về Tàu.

Toàn bộ vùng Bắc Bộ

Nằm trong tay nghĩa quân.

Lần lượt các châu khác

Cũng được giải phóng dần.

Vua nhà Lương, Vũ Đế,

Tháng Tư, năm Bốn Hai,

Cho quân sang trấn áp,

Cử toàn những tướng tài.

Nghe tin này, Lý Bí   

Liền chủ động đưa quân

Sang bán đảo Hợp Phố

Mai phục sẵn một phần.

Thành Hợp Phố lúc ấy

Còn thuộc về Giao Châu.   

Khi quân Lương kéo đến

Liền bị đánh phủ đầu.

Quân của tướng Tôn Quýnh

Mười phần chết bảy phần.

Thế là thành đại bại,

Hắn phải đành rút quân.

Cả nước được giải phóng

Sau trận chiến thắng này,

Kể cả quận Hợp Phố

Thuộc Quảng Đông ngày nay.

Ngày ấy ở vùng đất

Quảng Bình đến Quảng Nam

Là vương quốc Lâm Ấp,

Ở phía bắc nước Chàm.

Lâm Ấp thấy Lý Bí

Đang bận đánh quân Lương,

Định xâm lấn bờ cõi,

Thái độ rất khinh thường.

Chúng đem quân đánh chiếm

Phần phía Nam Giao Châu,

Nay là Thanh, Nghệ, Tĩnh,

Bằng đường bộ, bằng tàu.

Lý Bí sai tướng giỏi

Vào đánh dẹp, rất nhanh

Đội quân của Lâm Ấp

Đã bị đánh tan tành.

*

Năm Năm Trăm Bốn Bốn,

Lý Bí tự xưng vương,

Gọi là Lý Nam Đế,

Một việc cũng bình thường.   

Đặt niên hiệu Thiên Đức,

Quốc hiệu là Vạn Xuân.

Lập trăm quan văn võ,

Xuống chiếu để yên dân.

Lập đô ở Đan Phượng,

Thuộc Hà Nội ngày nay,

Cho xây điện Vạn Thọ

Để triều kiến hàng ngày.

Tướng Tinh Thiều giỏi chữ,

Được đứng đầu ban văn.

Còn đứng đầu ban võ

Là Phạm Tu phong trần.

Năm sau, vào tháng Sáu,

Tướng Bá Tiên dẫn đầu

Một đoàn quân hùng mạnh

Sang chiếm lại Giao Châu.

Lý Nam Đế lập tức

Điều ba vạn nghĩa quân

Quyết một lòng bảo vệ

Đất nước mới Vạn Xuân.

Ở cửa sông Tô Lịch

Quân của ông bị thua.

Tướng Tinh Thiều tử trận

Khi phá vây cứu vua.

Thế yếu, Lý Nam Đế

Rút về thành Gia Ninh,

Nay ở tỉnh Phú Thọ,

Để chấn chỉnh lương, binh.

Tháng Giêng năm Bốn Sáu

Bá Tiên chiếm thành này.   

Tướng Phạm Tu tử trận,

Vua phải bỏ nơi đây

Để đến hồ Điển Triệt,

Huyện Lập Thạch bây giờ.

Ông đóng nhiều thuyền lớn,

Đậu kín cả mặt hồ.

Quân Lương không dám tiến,

Chờ nước lụt dâng cao.

Bất ngờ nước dâng thật,

Thuyền quân giặc kéo vào.

Do không phòng ngự trước

Quân của vua thua to,

Rút về động Khuất Lão,

Dai dẳng thế dằng co.

Năm Năm Trăm Bốn Tám,

Ở trong hang quá lâu,

Ông nhiễm bệnh, mù mắt,

Qua đời mấy tháng sau.

Hưởng thọ bốn sáu tuổi,

Trị vì được năm năm,

Vua băng hà, để lại

Lừng lẫy một tiếng tăm.

Người vợ vua yêu quí,

Hoàng hậu Bùi Thị Quyền,

Cũng là một dũng tướng,

Hy sinh cùng chiến thuyền.

12

TRIỆU QUANG PHỤC (mất 571)

VÀ NHÀ HẬU LÝ

Lý Nam Đế khi mất,

Có dặn dò ân cần

Và trao lại quyền bính

Cho một người rất thân.

Đó là Triệu Quang Phục,

Người cùng bố giúp ông

Đánh giặc Lương đô hộ

Và gây dựng non sông.

Dưới triều đại nhà Lý

Ông là Tả tướng quân,

Người nắm quyền quân sự

Đất nước trẻ Vạn Xuân.

Vâng mệnh, Triệu Quang Phục,

Sau thành Triệu Việt Vương,

Đã giữ vững bờ cõi,

Chống xâm lược nhà Lương.

Ông là con Triệu Túc,

Người ở huyện Chu Diên,

Nay nằm ở vùng đất

Phía Đông thành Long Biên.

Hai cha con họ Triệu

Theo Lý Bí từ đầu,

Lập được nhiều công lớn

Truyền tụng mãi về sau.

Năm Năm Trăm Bốn Bảy,

Ông đến một đầm lầy

Có tên là Dạ Trạch,

Huyện Khoái Châu ngày nay.

Đó là một đầm lớn,

Ở giữa có gò cao,

Cây cối rất rậm rạp,

Khó ra và khó vào.

Ông tập trung ở đấy

Những hơn hai vạn người.

Dùng chiến thuật du kích,

Giấu khói và giấu người.

Trần Bá Tiên, tướng giặc,

Muốn đánh nhanh thắng nhanh,

Nhưng bị ông giữ lại,

Ngập chân trong bùn sình.

Đêm, các thuyền độc mộc

Đi từ bãi Tự Nhiên

Đến đánh úp lương thảo

Doanh trại Trần Bá Tiên.   

Quân giặc bị bắt sống

Hoặc bị giết hàng nghìn.

Quân Lương rất mệt mỏi,

Nhưng chỉ biết đứng nhìn.

Năm Năm Trăm Bốn Tám,

Lý Nam Đế qua đời.

Ông xưng vương, điều ấy

Hợp lẽ người, lẽ trời.

Tên nước vẫn như cũ,

Ông thành Triệu Việt Vương,

Vẫn ở đầm Dạ Trạch,

Vẫn chiến đấu như thường.

Một thời gian sau đó

Trần Bá Tiên về Tàu,

Giao Dương Sàn, tỳ tướng,

Phải mai phục dài lâu.

Vua Vạn Xuân lập tức

Tung quân đánh họ Dương.

Quân Lương thua, tan vỡ

Phải chạy về Bắc phương.

Đất nước hết bóng giặc,

Hết chiến tranh triền miên.

Vua và tôi nhà Triệu

Dọn về thành Long Biên.

*

Lại nói Lý Nam Đế

Trước có người anh trai

Tên là Lý Thiên Bảo,

Một dũng tướng có tài.

Khi vua Lý gặp khốn,

Bị bệnh, nằm trong hang,

Ông và Lý Phật Tử,

Một người cùng họ hàng,   

Đem ba vạn binh mã

Đánh vào vùng Đức Châu,

Nay thuộc đất xứ Nghệ,

Định tính kế dài lâu.

Họ giết Trần Văn Giới,

Một viên tướng người Tàu,

Rồi đem quân ra Bắc,

Tiến đánh vùng Ái Châu.

Trần Bá Tiên đánh trả,

Họ thua, sang Ai Lao,

Đến đất người Di Lạo,

Nay thuộc về nước Lào.

Binh lính chết già nửa,

Chỉ còn hơn vạn người.

Họ chọn vùng đất rộng,

Màu mỡ và xanh tươi

Rồi lập nên nước mới

Đặt tên là Dã Tăng,

Còn tướng Lý Thiên Bảo

Tự xưng vương, Đào Lang.

Khi vua Đào Lang chết,

Chỉ mấy năm sau này,

Không có con nối dõi,

Lý Phật Tử lên thay.   

Năm Năm Trăm Năm Bảy   

Lý Phật Tử lên đường

Đem quân xuống giao chiến

Với quân Triệu Việt vương.   

Hai bên đánh năm trận

Ở vùng đất Thái Bình.

Phật Tử biết mình yếu,

Bèn chủ động hoãn binh.

Ông đề nghị vua Triệu

Cùng rút quân, giảng hòa.

Hơn thế, còn mong muốn

Được trở thành thông gia.

Con trai Lý Phật Tử,

Có tên là Nhã Lang,

Muốn lấy con vua Triệu

Là công chúa Cảo Nương.

Còn nặng tình họ Lý,

Triệu Việt Vương gật đầu,

Chia đất nước ông có

Thanh hai phần đều nhau.

Phía Tây thuộc Phật Tử,

Phía Đông của Việt Vương.

Đất ai người ấy giữ,

Đúng như lẽ đạo thường.

Đường ranh địa giới ấy

Là bãi sậy lơ thơ

Giữa làng Thượng, Hạ Cát,

Huyện Từ Liêm bây giờ.

Sau đó Lý Phật Tử

Dọn đến thành Ô Diên

Nay là xã Hạ Mỗ,

Cũng thuộc huyện Từ Liêm.

Hai bên cựu thù địch

Giờ giảng hòa với nhau,

Thề thân ái, đoàn kết

Tới răng long, bạc đầu.

*

Theo truyền thuyết kể lại,

Khi lấy nàng Cảo Nương,

Nhã Lang muốn tìm hiểu

Binh tình nhà Việt Vương.

Năm Năm Trăm Bảy Mốt

Lý Phật Tử bội thề,

Đánh úp Triệu Quang Phục,

Bao vây khắp tứ bề.

Thế yếu không địch nổi,   

Cùng con gái của mình

Vua bỏ chạy, chạy mãi

Rồi hai người quyên sinh.

Thế là nhà Triệu mất,

Trị vì hăm ba năm.

Nhà Lý được khôi phục

Sau bao nỗi thăng trầm.

Lên ngôi, Lý Phật Tử

Đóng đô ở Phong Châu,

Cũng xưng Lý Nam Đế,

Các sử gia đời sau

Gọi là nhà Hậu Lý

Để phân biệt gian, ngay

Giữa Lý Bí vua trước

Và Phật Tử vua này.

Nhà Tùy bên Trung Quốc,

Hơn ba mươi năm sau

Cho quân sang đánh chiếm,

Tướng Lưu Phương cầm đầu.

Hay tin, Lý Phật Tử

Rút về thành Cổ Loa.

Bị bao vây, dụ dỗ,

Ông nộp mình xin hòa.

Cả hoàng tộc bị giết,

Một cảnh tượng đáng thương.

Vua bị đưa về Bắc

Rồi cũng chết dọc đường.

13

MAI THÚC LOAN (sinh cuối thế kỷ thứ Bảy)

Năm Sáu Trăm Mười Tám

Thiết lập đời Nhà Đường,

Một triều đại phong kiến

Phát triển và hùng cường.

“An Nam Đô Hộ Phủ”

Là tên gọi nước ta

Từ Sáu Trăm Bảy Chín,

Do nhà Đường đặt ra.

Trung tâm Đô Hộ Phủ

Được gọi là Tống Bình,

Nay Thủ Đô Hà Nội,

Xinh đẹp và văn minh.

Nhà Đường cho xây dựng

Nhiều tuyến đường giao thông,

Giúp đi lại thuận tiện,

Cả đường bộ, đường sông.

Ở nước ta thời ấy,

Ngoài nông nghiệp, công thương

Cũng dần dần phát triển,

Kể cả ngành mía đường.

Tuy nhiên, dân vẫn khổ,

Sống dưới ách ngoại bang.

Chịu sưu cao thuế nặng,

Cống nạp nhiều bạc vàng.

*

Cuối thế kỷ thứ Bảy,

Ở Ngọc Trừng, Châu Hoan,

Một vùng đất linh kiệt,

Nay là huyện Nam Đàn,

Có cậu bé mười tuổi

Theo mẹ đi vào rừng.

Mẹ bị hổ vồ chết.

Hai mắt lệ rưng rưng,

Cậu thề sau khôn lớn

Giết hổ trả thù này.

Rồi cậu luyện tập võ

Rất chăm chỉ hàng ngày.

Cậu đã giết được hổ,

Có sức mạnh hơn người,

Lại nuôi hoài bão lớn

Sẽ hành đạo cứu đời.

Đó là Mai Hắc Đế,

Tên thật Mai Thúc Loan,

Một anh hùng dân tộc,

Sinh ở huyện Nam Đàn.

Ông mở nhiều lò vật,

Thành lập các phường săn,

Luôn chiêu mộ trai tráng,

Chuẩn bị sẵn khi cần.

Ông quen nhiều hào kiệt,

Cả đằng trong, đằng ngoài.

Sau trở thành chiến hữu,

Nhiều người thành tướng tài.

Và rồi thời cơ đến,

Năm Bảy Trăm Mười Ba,

Ông dấy binh khởi nghĩa

Ở ngay tại quê nhà.

Đó là cuộc khởi nghĩa

Chống lại ách nhà Đường,

Nên nhanh chóng thu hút

Người của khắp bốn phương.

Nghĩa quân đang háo hức,

Thế mạnh như chẻ tre,

Nông dân đến tụ nghĩa

Từ khắp mọi vùng quê.

Mai Thúc Loan nhanh chóng

Hạ được rất nhiều thành,

Giải phóng một vùng lớn

Gồm cả đất xứ Thanh.

Ông lên ngôi, xưng đế,

Đóng đô ở Vạn An,

Nay là một vùng đất

Thuộc thị trấn Nam Đàn.

Vua biết mình mệnh thủy,

Thủy tượng trưng màu đen,

Nên lấy hiệu Hắc Đế,

Chứ da ông không đen.

Ông cho xây thành lũy,

Rèn luyện lính đêm ngày

Để chuẩn bị Bắc tiến,

Kho lương thảo chất đầy.

Nghe nói cả hai nước

Khờ-me và Chiêm Thành

Cũng giúp ông khởi nghĩa

Giúp đánh nhanh, thắng nhanh.

*

Năm Bảy Trăm Mười Bốn

Mai Hắc Đế tiến binh,

Nhằm thẳng hướng Hà Nội,

Lúc ấy gọi Tống Bình.

Thanh thế ông lớn lắm,

Có tới mười vạn quân.

Dọc đường đi, dân chúng

Còn gia nhập thêm dần.

Viên tướng Quách Sở Khách,

Thái thú của nhà Đường,

Thế yếu, không địch nổi,

Phải trốn về Bắc phương.

Cả nước được giải phóng,

Độc lập mười năm trời.

Mười năm không nô lệ,

Mười năm được làm người.

Nhà Đường không cam chịu.

Năm Bảy Trăm Hăm Hai

Đã xuất quân trấn áp.

Một cuộc chiến không dài.

Tướng giặc, Dương Tư Húc,

Đem mười vạn tinh binh

Theo đường thủy Đông Bắc

Tấn công thành Tống Bình.

Nhiều trận đánh khốc liệt

Ở sông Lam, sông Hồng,

Dằng co hai thế trận

Phòng ngự và tấn công.

Cuối cùng Mai Hắc Đế

Phải rút vào rừng sâu.

Ông bị bệnh rồi mất,

Để lại một mối sầu.

14

BỐ CÁI ĐẠI VƯƠNG PHÙNG HƯNG

(mất năm 791)

Đường Lâm, đất long mạch,

Gần thị xã Sơn Tây

Vốn xưa rất tươi tốt,

Nhiều gò và rừng cây.

Đất địa linh, nhân kiệt,

Sản sinh nhiều người hiền

Kể cả hai vua lớn -

Phùng Hưng và Ngô Quyền.

Phùng Hưng thuộc dòng dõi

Cự tộc và lâu đời.

Phùng Hạp Khanh là bố,

Tài đức quả hơn người.

Cụ tổ Phùng Tôi Cái

Từng phục vụ trong cung

Của vua Đường Cao Tổ,

Cũng là bậc anh hùng.

Sau khi giúp Hắc Đế

Nổi dậy chống nhà Đường,

Phùng Hợp Khanh trở lại

Với cuộc sống đời thường.

Ông chăm lo công việc,

Sớm trở thành rất giàu.

Ba con trai sinh hạ.

Phùng Hưng là con đầu.

Tiếp đến là Phùng Hải.

Phùng Dĩnh - em thứ ba.

Đến năm mười tám tuổi,

Mà côi cả mẹ cha.

Phùng Hưng được nối nghiệp

Thành hào trưởng Đường Lâm.

Ông cao to, khỏe mạnh,

Chính trực và công tâm.

An Nam đô hộ phủ,

Là tên nước bấy giờ,

Do nhà Đường cai trị,

Quan thì lo vét vơ,

Dân quanh năm lao dịch,

Lại sưu thuế nặng nề,

Đâu cũng nghe lời oán,

Khốn khổ đủ trăm bề.

*

Năm Bảy Trăm Bảy Sáu,

Nhân lính ở Tống Bình,

Nay là thành Hà Nội,

Nổi loạn trong trại binh,

Phùng Hưng đã phát động

Khởi nghĩa chống nhà Đường,

Nhận được sự hưởng ứng

Của người khắp bốn phương.

Chiếm Đường Lâm nhanh, gọn,

Được Phùng Hưng dẫn đầu,

Nghĩa quân chiếm phần lớn

Vùng đất quanh Phong Châu.

Lo xây thành, đắp lũy,

Ông và hai em trai

Chốt các nơi xung yếu

Để chiến đấu lâu dài.

Quan thứ sử Trung Quốc,

Tức là Cao Chính Bình,

Nhiều lần đem quân dẹp,

Thế trận cứ lình xình,

Hết đánh lại phòng ngự,

Vừa đánh vừa nghỉ ngơi,

Không thua cũng không thắng

Suốt hai mươi năm trời.

Năm Bảy Trăm Chín Mốt,

Được Anh Hàn tiên sinh

Làm quân sư chiến lược,

Phùng Hưng đánh Tống Bình.

Ông chia quân năm đạo,

Từ năm hướng vây thành,

Vừa đánh vừa chiêu mộ

Thêm tướng và tân binh.

Cao Chính Bình cố thủ,

Nhưng thân cô, thế cô,

Cuối cùng đổ bệnh chết

Vì sợ hãi, buồn lo.

Phùng Hưng lên thay hắn

Cai trị đất An Nam.

Tiếc rằng ông chết sớm,

Nhiều việc chưa kịp làm.

Phùng An, con trai cả,

Nối ngôi, hai năm sau,

Năm bảy trăm chín mốt,

Được tướng giỏi dẫn đầu,

Quân nhà Đường kéo đến,

Quyết dành lại Tống Bình.

Phùng An biết sức yếu,

Đành phải ra nộp mình.

Giặc truy lùng gay gắt

Cả gia tộc họ Phùng,

Nên người gia tộc ấy

Phải tỏa đi các vùng.

Người anh hùng dân tộc

Phùng Hưng chống nhà Đường

Được nhân dân tôn tặng

Là Bố Cái Đại Vương.

Một đền thờ cổ kính

Ở Đường Lâm, Sơn Tây,

Thờ cúng ông từ ấy

Cho đến tận ngày nay.

15

KHÚC THỪA DỤ (mất năm 907), KHÚC HẠO (trị vì 907 – 917), DƯƠNG ĐÌNH NGHỆ (mất năm 937)

Cuối thế kỷ thứ Chín

Nhà Đường ở Trung Hoa

Đã hoàn toàn suy yếu.

Nhiều khởi nghĩa nổ ra.

Lớn, và kéo dài nhất

Là khởi nghĩa Hoàng Sào.

Vua Đường phải bỏ trốn,

Lòng dân tình xôn xao.

Lợi dụng cơ hội ấy,

Hào trưởng quận Chu Diên

Đã tập hợp dân chúng,

Cùng phất cờ đứng lên.

Ông là Khúc Thừa Dụ,

Quê Hồng Châu, Hải Dương,

Sống khoan hòa, trung thực,

Được dân chúng mến thương.

An Nam vào thời ấy

Đổi thành Tĩnh Hải Quân.

Tiết Độ Sứ người Hán

Độc ác và vô luân.

Hắn bị gọi về nước.

Độc Cô Tổn lên thay.

Rồi tên này thất sủng,

Cuối cùng phải đi đày.

Nhân thế, Khúc Thừa Dụ

Đánh chiếm thành Tống Bình,

Tự xưng Tiết Độ Sứ,

Nắm quyền vào tay mình.

Năm Chín Trăm Linh Sáu,

Vua Đường phải cho ông

Giữ chức Tiết Độ Sứ,

Dẫu ấm ức trong lòng.

Tiếc rằng năm sau đó

Khúc Thừa Dụ băng hà.

Con trai là Khúc Hạo

Được chọn lên thay cha.

Khúc Hạo liền lập tức

Giảm sưu thế cho dân,

Chấn chỉnh lại hành chính,

Bỏ lao dịch không cần.

Năm Chín Trăm Mười Bảy,

Khúc Hạo chết, tiếc thay.

Con trai, Khúc Thừa Mỹ

Nối nghiệp cha, lên thay.

*

Ở Quảng Châu lúc ấy,

Nhân nhà Đường rối ren,

Tiết Độ Sứ Lưu Ẩn

Mưu phản, lập nước riêng.

Liên kết với Nam Chiếu,

Tỉnh Vân Nam ngày nay,

Một mình ông cát cứ

Vùng đất rộng lớn này.

Tiết Độ Sứ Lưu Ẩn

Chết năm Chín Trăm Mười.

Lưu Nham lên thay thế,

Thu phục được lòng người.

Năm Chín Trăm Mười Bảy,

Lưu Nham lập nước riêng,

Đặt tên là Nam Hán,

Mưu toan chiếm láng giềng.

Thế là giặc Nam Hán,

Năm Chín Trăm Ba Mươi

Đem đại binh đánh Việt,

Kiểu lấy thịt đè người.

Khúc Thừa Mỹ thất trận,

Bị bắt, đưa về Tàu.

Nam Hán cử Lý Tiến

Sang cai trị Giao Châu.

Hay tin, Dương Đình Nghệ,

Một tướng tài, thông minh,

Đem quân từ Thanh Hóa,

Tấn công thành Tống Bình.

Quân Nam Hán lo sợ,

Cố thủ không chịu ra,

Chờ viện binh đến cứu.

Nhưng đường hiểm và xa,

Nên khi viện binh tới,

Ông đã hạ Tống Bình,

Hơn thế, còn đánh chặn,

Chém đầu tướng viện binh.

Danh tướng Dương Đình Nghệ

Vốn quê ở làng Giàng,

Nay Triệu Dương, Thanh Hóa,

Thuộc dòng họ vẻ vang.

Ông vốn là hào trưởng,

Rất giàu và thương người.

Nghe nói ông từng có

Những ba nghìn con nuôi.

Đánh xong giặc Nam Hán,

Ông tự phong cho mình

“Giao Châu Tiết Độ Sứ”

Và nắm hết quyền binh.

Noi theo gương Khúc Hạo,

Liêm khiết và tài ba,

Ông tiếp tục phát triển

Nền tự chủ nước nhà.

16

NGÔ QUYỀN (898 - 944)

Người anh hùng dân tộc,

Tiền Ngô vương Ngô Quyền,

Trong lòng người dân Việt

Là một vị vua hiền.

Bằng chiến thắng lịch sử

Trong trận Bạch Đằng giang,

Ông đặt dấu chấm hết

Nghìn năm ách ngoại bang.

Từ đấy nền độc lập

Và tự chủ nước nhà

Được khẳng định thêm nữa

Trong hơn nghìn năm qua.

Ông con một hào trưởng

Thế lực lớn, công dày

Ở châu Đường Lâm cũ,

Nay thuộc huyện Hà Tây.

Mới lọt lòng, thầy tướng

Thấy ba chấm sau lưng,

Liền sụp lạy mà phán

Sau danh tiếng lẫy lừng.

Nước Việt ta ngày ấy

Gọi là Tĩnh Hải Quân,

Do nhà Đường cai trị,

Dân khổ sở muôn phần.

Mà triều chính lúc đó

Cũng rối ren nhiều bề.

Nhà Đường đang suy sụp,

Quan lại thì nhiêu khê.

Hào trưởng Dương Đình Nghệ

Thắng Nam Hán, dần dần

Trở thành Tiết độ sứ,

Cả vùng Tĩnh Hải Quân.

Họ Dương lắm kẻ mạnh,

Họ Ngô nhiều người hiền,

Liên kết, gả con gái

Cho chàng trai Ngô Quyền.

Rồi Ngô Quyền được cử

Cai trị đất Ái Châu,

Một vùng đất rộng lớn,

Đông dân và khá giàu.

Năm Chín Trăm Ba Bảy,

Kiều Công Tiễn đê hèn

Sát hại Dương Đình Nghệ

Rồi thâu tóm toàn quyền.

Bị nhiều người phản đối,

Tiết độ sứ họ Kiều

Sang cầu quân Nam Hán.

Lợi ít, nhục thì nhiều.

Ngô Quyền đem binh lính

Từ Châu Ái đánh ra,

Giết chết Kiều Công Tiễn,

Nhanh chóng rửa thù nhà.

Rồi ông lo chuẩn bị,

Quân và dân một lòng,

Đợi quân Hán xâm lược,

Đóng cọc các dòng sông.

Năm Chín Trăm Ba Tám,

Ở cửa sông Bạch Đằng

Thuyền của quân Nam Hán

Sa bẫy cọc đang giăng.

Phần bị cọc đâm thủng,

Phần bị thuyền Ngô Quyền

Đánh đắm hơn một nửa.

Rồi sông nước lại yên.

Tướng giặc Lưu Hoằng Tháo

Bỏ mạng nơi chiến trường.

Từ đó giặc phương Bắc

Bỏ mộng chiếm Nam phương.

Ngô Quyền xưng vương đế,

Đóng đô ở Cổ Loa,

Lập nên triều đại mới,

Làm vẻ vang nước nhà.

Trong những năm sau đó

Ông làm rất nhiều điều

Để chấn hưng kinh tế,

Được mọi người thương yêu.

Bốn sáu tuổi, ông mất,

Trị vì được sáu năm,

Rồi nhà Ngô sụp đổ

Năm Chín Trăm Sáu Lăm. 

17

NƯỚC CHĂM-PA

Nước ta, các cháu biết,

Trải qua bao đời nay

Nhờ cha ông xây dựng

Mới được như thế này.

Ở phía Nam Trung Bộ

Xưa có nước Chăm-pa,

Từng một thời hưng thịnh,

Nay thuộc về nước ta.

Cháu con dân nước ấy

Giờ tạo thành một phần

Của gia đình Đại Việt,

Sống trong tình tương thân.

Nhiều di tích văn hóa

Còn giữ đến ngày nay.

Mai sau các cháu lớn,

Sẽ đến thăm nơi này.

Ngày xưa, khi người Hán

Chiếm Giao Chỉ, Cửu Chân,

Họ cho quân đánh tiếp,

Chiếm đất của người Chăm.

Họ lập ra huyện mới

Đặt tên là Tượng Lâm,

Rồi nhập vào thành quận,

Đó là quận Nhật Nam.

Tượng Lâm là huyện lớn,

Xa nhất ở quận này

Gồm Quảng Nam, Quảng Ngãi

Và Bình Định ngày nay.

Người Chăm cổ lúc ấy

Thuộc văn hóa Sa Huỳnh,

Biết dùng đồng, dùng sắt,

Sinh hoạt đã văn minh.

Dân Giao Châu, Giao Chỉ

Đầu thế kỷ thứ hai

Đã nhiều lần nổi dậy,

Khiến quân giặc chạy dài.

Dân Tượng Lâm nhân thế

Cũng nổi dậy theo ta.

Quân nhà Hán bất lực

Đối phó với quận xa.

Họ giành được độc lập.

Năm Một Trăm Chín Ba,

Đặt tên nước Lâm Ấp,

Rồi xây dựng quốc gia.

Khu Liên, vua của họ,

Có đội quân khá đông,

Đến những bốn, năm vạn,

Rất vững về quốc phòng.

Rồi Lâm Ấp đánh chiếm

Các vùng đất mỡ màng

Của người Cau bản địa,

Đến tận Nam Phan Rang.

Họ đánh lên phương Bắc,

Chiếm dãy núi Hoành Sơn

Vốn là đất nước Việt,

Bốn mùa cây xanh rờn.

Rồi họ đổi tên nước,

Lâm Ấp thành Chăm-pa,

Đóng đô ở Trà Kiệu,

Hay Sin-ha-pu-ra.

Nhà nước này cực thịnh

Thế kỷ thứ Chín, Mười.

Đến nay còn sót lại

Nhiều di tích tuyệt vời.

Đó là các đền, tháp

Ở Ninh Thuận, Quảng Nam,

Các bức tượng tuyệt đẹp

Mang đậm văn hóa Chàm.

Dân Chăm theo đạo Phật

Và đạo Bà La Môn.

Người chết được hỏa táng,

Rắc xuống sông, không chôn.

Họ có riêng chữ viết,

Từ chữ Phạn mà ra.

Văn hóa gốc Ấn Độ

Thấm đẫm nền thi ca.

Chăm-pa là đất nước

Chịu chiến tranh nặng nề.

Phía Bắc, từ Đại Việt,

Phía Nam, từ Khơ-me.

Năm Một Bốn Bảy Một,

Quân vua Lê Thánh Tông

Chiếm nửa nước phía Bắc,

Giải vua về Thăng Long.

Nửa phía Nam còn lại

Bị Chúa Nguyễn về sau

Dần dần thôn tính hết

Bằng nhiều cách khác nhau.

Vương quốc Chăm-pa cổ

Năm Một Tám Ba Hai

Chính thức ngừng tồn tại,

Sau chín thế kỷ dài.

18

NƯỚC PHÙ NAM, NƯỚC CHÂN LẠP

Phù Nam là nước cổ,

Từng nổi tiếng một thời

Khắp vùng Đông Nam Á,

Đất rộng và đông người.

Hơn hai nghìn năm trước,

Ở Nam Bộ ngày nay

Có một nền văn hóa

Của quốc gia cổ này.

Các nhà khảo cổ học

Gọi nó là Ốc Eo.

Di tích nó để lại

Đến nay vẫn còn nhiều.

Trên nền văn hóa ấy,

Quốc gia cổ Phù Nam

Hình thành, rất phát triển,

Thế kỷ Ba đến Năm.

Đó là một vương quốc,

Do nhà vua đứng đầu.

Dưới có nhiều nước nhỏ,

Không gọi quận hay châu.

Người dân theo đạo Phật

Và đạo Bà La Môn.

Tiếng nói hệ Nam Đảo,

Trồng lúa để sinh tồn.

Họ cũng giỏi đánh cá

Và các nghề thủ công,

Biết gao dịch, buôn bán,

Mở đường ra Biển Đông.

Đến thế kỷ thứ Bảy,

Nước Phù Nam, tiếc thay,

Bị Chân Lạp thôn tính.

Chấm hết quốc gia này.

Đến thế kỷ Mười Tám,

Một phần nước Phù Nam

Tách khỏi nước Chân Lạp,

Rồi nhập vào Việt Nam.

Phần nước Phù Nam ấy

Là Nam Bộ bây giờ.

Một vùng đất mầu mỡ,

Những dòng sông lững lờ.

*

Nhân tiện ông cũng nói,

Dẫu qua loa, đôi lời

Về đất nước Chân Lạp,

Từng hưng thịnh một thời.

Chân Lạp là vương quốc

Đầu tiên của Khơ Me.

Vốn là một nước nhỏ

Của Phù Nam xưa kia.

Đến thế kỷ thứ Sáu

Nó tách thành nước riêng,

Rồi mở mang bờ cõi,

Chiếm các nước láng giềng.

Giữa thế kỷ thứ Bảy,

Nó thôn tính Phù Nam

Thành một nước rất rộng,

Đông Bắc giáp nước Chàm.

Phía Tây là nước Thái.

Gồm Cam-pu-chi-a

Và thêm một số tỉnh

Vùng Nam Bộ nước ta.

Nhưng rất nhanh sau đó,

Đất nước họ bất an.

Đầu thế kỷ thứ Chín

Thì tan rã hoàn toàn.

Vậy là nước Chân Lạp,

Một quốc gia phương Đông

Sau gần ba thế kỷ

Phát triển rồi suy vong.

Phần Hai

TỪ THẾ KỶ THỨ 10 ĐẾN THẾ KỶ 19

Ông cháu mình, như vậy

Đã có chuyến hành trình

Xuyên suốt mười thế kỷ

Từ buổi đầu bình minh

Cha ông ta dựng nước,

Đến thế kỷ thứ Mười,

Thoát khỏi vòng nô lệ,

Chúng ta được làm người.

Từ hôm nay ông kể

Về lịch sử nước nhà

Chín thế kỷ bảo vệ

Nền độc lập quốc gia.

Thế nào? Chuyến du lịch

Cũng thú vị, đúng không?

Ngược thời gian tìm hiểu

Lịch sử của cha ông.

Lịch sử, các cháu ạ,

Là môn không chỉ hay

Mà cực kỳ cần thiết

Cho các cháu ngày nay.

Khi không biết lịch sử

Là ta không biết mình.

Quên mất gốc dân tộc,

Tức là quên nghĩa tình.

Ông cha ta dựng nước,

Trả giá bằng máu xương.

Ta, những người kế tục,

Quên là trái lẽ thường.

*

Ngày xưa vua Tự Đức

Cấp tiền và cấp nhà

Để ông Lê Ngô Cát

Viết Quốc Sử Diễn Ca.

Đó là bộ sách lớn

Gần bốn nghìn câu thơ

Viết theo thể lục bát,

Nhiều người thuộc đến giờ.

Đã là con dân Việt

Thì phải biết sử mình.

Vua Tự Đức làm thế

Là ông vua thông minh.

Nay ông cũng bắt chước,

Viết Quốc Sử Diễn Ca

Bằng kiểu thơ năm chữ,

Dễ hiểu và nôm na.

Nó như sách tham khảo,

Sách sử, lại bằng thơ,

Viết về thời dựng nước

Cho đến tận bây giờ.

Nhớ nhé, sách tham khảo,

Chứ không phải giáo khoa.

Giúp bổ sung kiến thức

Về lịch sử nước nhà.

Các cháu nhớ thỉnh thoảng

Đọc lại tập thơ này.

Đọc để nhớ lịch sử

Và cả cổ tích hay.

1

BUỔI ĐẦU ĐỘC LẬP

VÀ ĐINH BỘ LĨNH (924 – 979)

Năm Chín Trăm Ba Tám

Ngô Quyền lên ngai vàng,

Chấm dứt mười thế kỷ

Đô hộ của ngoại bang.

Ông nhanh chóng bỏ chức

Tiết Độ Sứ Bắc Phương,

Thiết lập bộ máy mới

Từ dưới lên trung ương.

Một số quan, tướng giỏi

Được điều giữ các châu.

Hoan Châu - Đinh Công Trứ.

Kiều Công Hãn - Phong Châu.

Tiếc là Năm Bốn Bốn,

Ông lâm bệnh, từ trần.

Con cả, Ngô Xương Ngập,

Con thứ, Ngô Xương Văn

Còn trẻ người non dạ,

Bị Tam Kha, họ Dương,

Tiếm quyền, lên ngôi báu,

Tự xưng là Bình Vương.

Bất bình trước việc ấy,

Các phe phái dần dần

Lập nên nhiều cát cứ,

Thành mười hai sứ quân.

Được tướng lĩnh ủng hộ,

Năm Chín Trăm Năm Mươi

Ngô Xương Văn lật đổ

Dương Tam Kha, và rồi

Cho người rước anh cả

Về làm vua với mình.

Nhưng anh em lục đục,

Không yên lòng dân tình.

Mười lăm năm sau đó,

Ngô Xương Văn qua đời.

Các thế lực cát cứ

Vẫn hoành hành nhiều nơi.

Triều đình thì lục đục.

Chỉ khốn khổ người dân.

Đất nước bị chia cắt,

Loạn mười hai sứ quân.

*

Trong bối cảnh như thế,

Xuất hiện một nhân tài.

Bây giờ ông sẽ nói

Con người ấy là ai.

Đó là Đinh Bộ Lĩnh,

Sau thành Đinh Tiên Hoàng,

Người đầu tiên xưng đế

Trong lịch sử Nam Bang.

Sau nghìn năm Bắc thuộc,

Dẹp mười hai sứ quân,

Lập nước Đại Cồ Việt,

Lo vỗ về muôn dân,

Ông là người khẳng định

Chủ quyền nước Nam ta,

Mở đầu các triều đại

Phong kiến của nước nhà.

Ông chấn hưng kinh tế

Bằng cách cho đúc tiền,

Đồng Thái Bình Hưng Bảo,

Loại tiền đồng đầu tiên.

Bảy mươi triều sau đó

Theo ông đúc tiền đồng,

Giúp kinh tế phát triển,

Hàng hóa được lưu thông.     

*

Ông người làng Đại Hữu

Nay thuộc tỉnh Ninh Bình.

Bố là Đinh Công Trứ,

Suốt đời theo nghiệp binh.

Không may bố mất sớm,

Ông theo mẹ về quê,

Phải nương nhờ ông chú,

Cũng vất vả đủ bề.

Ngày nhỏ Đinh Bộ Lĩnh

Cùng lũ trẻ chăn trâu

Thường chơi trò chiến trận,

Phất cao cờ hoa lau.

Về sau, lũ trẻ ấy

Một số thành bạn hiền,

Theo ông dựng cơ nghiệp

Như Nguyễn Bặc, Đinh Điền. 

Dẫu nhà nghèo, còn nhỏ,

Ông thường xưng là vua,

Bắt lũ trẻ phục dịch

Trong các trò chơi đùa.

Nghe người ta kể lại,

Một lần, để “khao quân”,

Ông giết bò của chú,

Rồi cả bọn cùng ăn.

“Bò đâu?” ông chú hỏi.

Ông bèn chỉ chiếc đuôi

Cắm xuống bùn, và nói:

“Bò chui xuống đất rồi!”        

*

Sau khi Ngô Quyền mất,

Đất nước suy yếu dần,

Rồi loạn, như đã nói,

Loạn mười hai sứ quân.

Tức là loạn cát cứ,

Mỗi người chiếm một phương.

Lại mất mùa, đói kém,

Người dân khổ trăm đường.

Lớn lên, Đinh Bộ Lĩnh

Tự dấy quân, chiêu binh,

Sau nhập với Trần Lãm

Cát cứ ở Thái Bình.

Khi tướng Trần Lãm chết,

Ông được tôn lên thay,

Lại chiêu binh thêm nữa,

Thế lực lớn từng ngày.  

Từ Hoa Lư hiểm trở,

Ông xuất quân, lên đường,

Rồi đánh đâu thắng đó,

Tự xưng Vạn Thắng Vương.

Cuối cùng, ông lần lượt

Dẹp hết các sứ quân,

Thống nhất cả đất nước,

Hợp ý trời, lòng dân.

Ông lên ngôi Hoàng Đế,

Năm Mậu Thìn, tháng Tư,

Tức Chín Trăm Sáu Tám,

Lập đô ở Hoa Lư.

Quốc hiệu Đại Cồ Việt.

Thiết lập các chế triều,

Ban sắc các hàm phẩm,

Chỉnh lý rất nhiều điều.

*

Hoàng Đế Đinh Bộ Lĩnh

Mười hai năm trên ngôi,

Chỉ thọ năm lăm tuổi

Vì chết thảm, than ôi.   

Số là do yêu quí

Con út là Hạng Lang,

Lúc ấy mới bốn tuổi,

Ngài cho kế ngai vàng.

Trong khi đó, Đinh Liễn

Là con trưởng của Ngài,

Người lập nhiều công trạng,

Lại bị gạt ra ngoài.

Vậy là xẩy ra họa,

Cái họa của bao người

Khi bỏ trưởng lập thứ,

Thêm bài học cho đời.

Đinh Liễn, lúc tức giận,

Xuống tay giết Hạng Lang,

Còn vua thì bị giết

Bởi tên quan hạng xoàng.

Tên hắn là Đỗ Thích,

Do một đêm nằm mơ

Thấy sao rơi vào miệng,

Nghĩ mình sẽ làm vua,

Hắn giết Đinh Bộ Lĩnh,

Đinh Liễn Nam Việt vương.

Một âm mưu quen thuộc,

Nhơ bẩn và tầm thường.

Tuy nhiên, hai người chết

Có thể có bàn tay

Của một số người khác.

Mà thôi, chuyện sau này.

Bây giờ, trước khi nghỉ,

Ông kể truyền thuyết này,

Cũng về Đinh Bộ Lĩnh,

Được lưu truyền lâu nay.

CON NGỰA ĐÁ

Ngày xưa, ở làng nọ

Có một người đàn bà

Tên gọi là Đàm Thị,

Sống bằng nghề nông gia.

Một hôm ra suối tắm,

Khi cởi hết áo quần,

Thấy có con rái cá

Đang lừng lững đến gần,

Bà sợ quá, ngất xỉu,

Khi tỉnh lại, thấy mình

Nằm cạnh con rái cá,

Người trần truồng, thất kinh,

Bà vội mặc quần áo,

Cuống quít chạy về nhà,

Giấu chồng, không dám kể

Câu chuyện vừa xẩy ra.

Hơn chín tháng sau đó,

Theo lẽ rất bình thường,

Bà sinh một đứa bé

Khôi ngô và dễ thương.

Mấy năm sau, chồng chết,

Bà thấy con trai mình,

Tên là Đinh Bộ Lĩnh,

Khỏe mạnh và thông minh.

Đặc biệt về bơi lội,

Cậu có thể hàng giờ

Lặn sâu, không cần thở,

Mãi không chịu lên bờ.

Còn con rái cá nọ,

Dẫu trốn sâu trong hang,

Có người bắt, làm thịt,

Đem chia cho cả làng.

Đàm Thị không ăn thịt,

Chỉ lấy một ít xương,

Đem phơi khô, hong bếp

Rồi giấu dưới gậm giường.

*

Một ông thầy địa lý,

Người Tàu, từ Nam Kinh,

Đến đây tìm long mạch

Để táng cốt cha mình.

Khi đến dòng suối nọ,

Thấy có ánh hào quang

Chiếu lên sao Thiên Mã,

Ông ta liền vội vàng

Cho tiền Đinh Bộ Lĩnh,

Bảo lặn xuống xem sao.

Lặn ở chỗ sâu nhất,

Nơi nước réo ào ào.

Chàng lặn xuống, chợt thấy

Con ngựa đá khổng lồ.

Nó nhìn chàng giận giữ,

Chiếc miệng há rất to.

Chàng sợ quá, quay lại

Nói với ông người Tàu.

Ông đưa một bó cỏ,

Bảo đem xuống thật mau.

Sau khi nghe chàng nói

Ngựa ăn cỏ, ông này

Liền kêu lên sung sướng:

“Long mạch chính là đây!

Ai táng cốt bố mẹ

Vào nơi này khác thường,

Nhờ long mạch nhất định

Sẽ được phát đế vương!”

Rồi lão đưa hài cốt

Của cha lão cho chàng,

Bảo mang cho ngựa đá,

Hứa thưởng một đồng vàng.

Chàng lặn xuống lần nữa,

Nhét xương bố lão này   

Vào một ngách đá hẻm

Mà lão chẳng hề hay.

Hôm ấy về gặp mẹ,

Kể chuyện này lạ kỳ.

Chàng hỏi hài cốt bố,

Bà im, chẳng nói gì.       

Rồi bà đưa cái gói

Xương rái cá ngày nào,

Bảo đấy là xương bố,

Đem cho ngựa xem sao.

Đinh Bộ Lĩnh lập tức

Làm theo lời mẹ chàng,

Và rồi, nhờ long mạch,

Sau thành Đinh Tiên Hoàng.

*

Lại nói thầy địa lý,

Nghe tin chàng xưng vương,

Biết rằng mình bị lỡm,

Liền khăn gói lên đường.

Lão đến Đại Cồ Việt,

Xin được vào gặp vua,

Bảo tình xưa, bạn cũ.

Lão được gặp, và thưa:

“Dạ, muôn tâu hoàng thượng,

Cũng nhờ bởi phúc trời

Mà Ngài dựng nên nghiệp,

Thu phục được muôn người.

Nhưng thiết nghĩ ngựa đá

Cần thêm thanh gươm này

Để giúp Ngài trị nước

Và hưng thịnh từ nay.”

Nói đoạn, lão cung kính

Dâng chiếc gươm sáng ngời,

Hai lưỡi đều rất sắc.

Bản tính vốn tin người,

Vua nhận gươm, sai lính

Lặn xuống suối, và rồi

Đeo nó lên cổ ngựa,

Không biết rằng, than ôi,

Ngài đã mắc mưu lão,

Rơi vào thế hiểm nghèo:

Gươm cứa đứt cổ ngựa,

Long mạch cũng đứt theo.

Vậy là vua sơ ý

Giết quí nhân của mình.

Cũng nhanh chóng chấm dứt

Triều đại của nhà Đinh.

2

LÊ ĐẠI HÀNH (941 - 1005) VÀ NHÀ TIỀN LÊ

Năm Chín Trăm Bảy Chín,

Có sự kiện đau lòng -

Đinh Tiên Hoàng bị giết.

Cả Đinh Liễn, con ông.

Vì vua còn nhỏ tuổi,

Lê Hoàn, một tướng tài,

Được chọn giúp ấu chúa,

Luôn thường trực bên ngai.

Bây giờ ông sẽ kể

Về ông tổ Tiền Lê,

Người bắt quân nhà Tống

Chịu thất bại nặng nề.

Sau vua Đinh Bộ Lĩnh

Là vua Lê Đại Hành,

Một ông vua kiệt xuất

Được sử sách lưu danh.

Khởi dựng triều đại mới,

Lo chấn hưng nước nhà,

Bình Chiêm và phá Tống,

Nâng vị thế quốc gia,

Ông là vị tướng giỏi,

Công tâm khi dùng người,

Khôn ngoan trong giao tế,

Để tiếng tốt cho đời.

Theo sử sách ghi lại,

Ông xuất thân nghèo hèn.

Cha ông là Lê Mịch,

Mẹ là Đặng Thị Sen.

Trường Châu là bản quán,

Nay thuộc tỉnh Ninh Bình.

Cũng có người nói khác

Về quê gốc, nơi sinh.

Cha mẹ qua đời sớm,

Được chú nuôi, và ông

Lớn lên, theo Đinh Liễn,

Lập được nhiều chiến công.

Ông giúp Đinh Bộ Lĩnh

Dẹp loạn sứ, yên dân,

Được phong Đại Nguyên Soái,

Chức Thập Đạo Tướng Quân.

Lúc ấy ông còn trẻ,

Mới hăm bảy tuổi đời,

Nhưng có tài thao lược,

Biết thu dụng lòng người.

Đinh Tiên Hoàng bị giết,

Triều đình đang bất an,

Ông trở thành nhiếp chính

Cho ấu chúa Đinh Toàn.

Các đại thần nổi loạn,

Phía Nam họa Chiêm Thành,

Phía Bắc có giặc Tống,

Để mất nước sao đành?

Nên tướng Phạm Cự Lạng,

Thái hậu Dương Vân Nga

Tôn ông lên ngôi báu

Để cứu nguy nước nhà.

Ông lên ngôi Hoàng Đế,

Xưng là Lê Đại Hành,

Đặt niên hiệu Thiên Phúc,

Hoa Lư là kinh thành.

Ông khuyến khích nông nghiệp,

Là vị vua đầu tiên

Hàng năm cho mở lễ

Gọi là lễ Tịch Điền.

Ông cho dân đào đắp

Rất nhiều kênh và sông

Để lấy nước tưới ruộng

Và tiện bề lưu thông.

*

Đầu năm Tám Chín Một

Quân Tống đánh Đại Cồ,

Chia hai đường thủy bộ,

Thanh thế đang rất to.

Đường bộ qua xứ Lạng,

Đường thủy theo Bạch Đằng,

Nơi quân ta đóng cọc

Thành thế trận đang giăng.

Ở bến sông Tây Kết,

Chúng thất bại ê chề,

Nhiều dũng tướng bị giết,

Quân bộ đành rút về.

Công đầu của đại thắng

Thuộc về Lê Đại Hành,

Một nhà quân sự lớn,

Còn lưu mãi sử xanh.

Vua đích thân ra trận,

Nhờ thao lược của ông

Mà xác quân Tống chết

Ngập núi và đầy sông.

*

Chỉ một năm sau đó

Vua cử Ngô Tử Canh

Và Từ Mục đi sứ

Sang đất nước Chiêm Thành.

Họ bị Chiêm giữ lại.

Vua tức giận, ngày đêm

Sai chuẩn bị thuyền chiến,

Tự mình đi bình Chiêm.

Trong một thời gian ngắn

Lê Đại Hành thắng to,

Chém vua Chiêm tại trận,

Thành quách đốt thành tro.

Tù binh nhiều vô kể,

Có cả sư, nữ tỳ,

Vàng bạc thu ức vạn,

Không thiếu một thứ gì.

Hăm sáu năm trị quốc,

Vua sáu lần dấy binh

Đánh quân Chiêm quấy phá,

Giữ biên giới yên bình.

*

Vua Lê Đại Hành chết,

Để lại một giang sơn

Hùng cường và thống nhất,

Nhưng thật tiếc, các con

Lại tranh nhau ngôi báu,

Lại huynh đệ tương tàn,

Khiến bỏ bê chính trị

Và dân chúng lầm than.

Rồi đời Lê chấm dứt

Bằng ông vua xấu xa

Là Ngọa Triều Long Đĩnh,

Gian ác và dâm tà.