Cổ HọcTinh Hoa

101 TRUYỆN ĐÁ CÁT

101 Câu Chuyện Thiền (101 Zen Stories) được Rider and Company, Luân Đôn, và David McKay Company, Philadelphia, xuất bản lần đầu năm 1939.

Những mẫu chuyện này được chuyển sang Anh ngữ từ một cuốn sách gọi là Shaseki-shu (Collection of Stone and Sand, (Cóp nhặt Cát Đá), viết vào cuối thế kỷ 13 bởi một Thiền sư Nhật có tên là Muju, và thêm những giai thoại các vị Thiền tăng lượm lặt từ nhiều sách đã ấn hành tại Nhật vào khoảng đầu thế kỷ 20.

TIẾNG VỖ MỘT BÀN TAY

Có một đệ tử trẻ,

Tên gọi là Toyo.

Cậu mới mười hai tuổi,

Còn vô tâm, vô lo.

Bố mẹ gửi cậu đến

Để tu tập lâu dài

Ở Kennin thiền viện

Của thầy Mukarai.

Như các đệ tử khác,

Cậu mong được tọa thiền.

Nhưng thầy bảo còn bé,

Chờ qua tuổi thiếu niên.

Toyo, một tối nọ

Đến cửa phòng sư thầy,

Sau ba lần đảnh lễ,

Cậu đứng chờ, chắp tay.

Cuối cùng thầy mở cửa

Nói với cậu thế này:

“Con đã nghe thường nhật

Tiếng vỗ hai bàn tay.

Giờ con thử quán chiếu,

Một tiếng khác, cấp cao.

Rồi cho biết tiếng vỗ

Một bàn tay thế nào”.

Cậu Toyo cúi lạy,

Lặng lẽ về phòng mình.

Lắng nghe, đêm thanh vắng

Những tiếng động xung quanh.

Văng vẳng bên cửa sổ

Tiếng hát, tiếng tỳ bà

Và cả tiếng chân bước

Của các nàng geisha.

Đêm sau, cậu háo hức
Chực trước cửa phòng thầy.

Và nói tiếng đào hát

Là tiếng vỗ một tay.

Thầy nhìn cậu âu yếm:

“Con còn chưa hiểu đời”.

Hôm sau cậu đến nói,

Đó là tiếng mưa rơi.

Tiếp đến - tiếng gió thổi,

Tiếng nước chảy ngoài đồng...

Mười lần nghe cậu nói,

Thầy vẫn lắc đầu - không!

Suốt một năm vất vả

Môn đệ trẻ Toyo

Quán chiếu mọi tiếng động,

Cả bé và cả to,

Và rồi, một tối nọ,

Đến gặp thầy, cúi chào,

Cậu nói: “Con thiền định,

Không nghe tiếng động nào”.

Thiền sư vui mừng nói:

“Ta chờ mãi hôm nay.

Vậy là con đã ngộ

Tiếng vỗ một bàn tay”.

ĐỊA NGỤC VÀ THIÊN ĐƯỜNG

Có một võ sĩ đạo

Tìm gặp Hakuin:

“Thiên đường và địa ngục,

Phải chăng ông cũng tin?”

“Ông là ai?” Ngài hỏi.

“Võ sĩ đạo là tôi!”

“Ông mà võ sĩ đạo?

Mặt như cái đít nồi.

Ông là thằng hành khất.

Lại còn say bét nhè.

Võ sĩ đạo mà thế

Thì người nào thèm thuê?”

Ông kia liền nóng mặt,

Hùng hổ rút kiếm ra.

“À, ông cũng có kiếm.

Chắc chỉ để chém gà”.

“Thằng sư này láo thật.

Ta phải giết chết mày.

Thiền sư điềm tỉnh đáp:

“Cổng địa ngục là đây”.

Ông kia nghe, chững lại,

Cất kiếm, ngồi xuống giường.

Hakuin lại nói:

“Đấy, cổng vào thiên đường”.

SAMURAI

Ở một thị trấn nọ,

Có bác Samurai
Mang kiếm đến đòi nợ
Nhà một bác dân chài.

Bác dân chài nhăn nhó
Xin khất nợ năm sau.
Ông tức giận rút kiếm,
Định lập tức chém đầu.

“Ấy chết, bác bình tĩnh.
Các võ sư đạo Thiền
Luôn nhắc, khi giận dữ
Hãy để kiếm nằm yên.”

Bác Samurai nọ,
Nghe thế, liền dừng tay.
“Xưa thầy ta cũng thế.
Cũng từng nói câu này.”

Rồi bác cho con nợ
Hoãn trả tới năm sau,
Vẫn dọa, nếu không trả,
Nhất định sẽ chém đầu.

Về nhà, bác kinh ngạc
Thấy trên giường của mình
Vợ nằm cùng ai đó.
Thật láo, dám ngoại tình!

Bị xúc phạm danh dự,
Bác quyết định ra tay,
Rút thanh kiếm sáng loáng
Định giết hai người này.

Bất chợt bác khựng lại,
Nhớ lời ông dân chài:
Không rút kiếm khỏi vỏ
Khi đang thù giận ai.

Cũng vừa hay lúc ấy
Chiếc chăn đắp hai người
Nằm trên giường lật mở.
À, mẹ vợ sang chơi.

Đến năm sau, con nợ
Mang tiền đến tận nhà,
Nhưng chủ nợ không lấy,
Lại còn mời dùng trà.

“Thực ra, tôi nợ bác.
Quả đúng thế, nợ nhiều.
Bác giữ số tiền ấy.
Nó chẳng đáng bao nhiêu”.

PHÚC LỘC LÂU DÀI

Một bác nhà giàu nọ
Xin thiền sư Sengai
Đầu năm, cho mấy chữ
Về phúc lộc lâu dài.

Thiền sư lấy tờ giấy,
Nắn nót viết một dòng:
“Cha, con, rồi cháu chết.”
Lặng lẽ đưa cho ông.

Bác nhà giàu tức giận:
“Tôi là một người ngay,
Đến xin chữ phúc lộc.
Sao ngài viết thế này?”

Thiền sư bình thản đáp:
“Tôi chẳng dám trêu ông.
Ông hỏi xin phúc lộc,
Lại lâu dài, đúng không?

Thì đây, tôi cho chữ.
Đúng những cái ông cần.
Cha, con, rồi cháu chết.
Tuần tự và dần dần.

Phúc lộc ông ông hưởng,
Rồi đến lượt cháu con.
Lâu dài và bền vững,
Đúng qui luật càn khôn.

Được thế là hạnh phúc,
Ai cũng thấy vui lòng.
Hay ông muốn ngược lại,
Con cháu chết trước ông?

KHÔNG XA CÕI PHẬT

Gasan, thiền sư Phật.

Có người đến thăm ông

Và hỏi: “Thưa sư phụ,

Ngài đọc Kinh Thánh không?”

Ngài đáp: “Không, không đọc.

Quả chưa đọc bao giờ.

Bác đọc nghe vài đoạn”.

Giở “Thánh Ma-thi-ơ”,

Người kia bắt đầu đọc:

“... Đừng lo sự mưu sinh.

Ngày mai sẽ tự đến.

Và tự lo cho mình”.

Gasan nghe, tâm đắc

Rồi gật đầu khen hay:

“Chỉ những người giác ngộ

Mới nói được thế này”.

Người khách lại đọc tiếp:

“Có xin thì có cho.

Có tìm thì có thấy.

Có mừng thì có lo...”

“Tuyệt, quả thật rất tuyệt.

Người nói được câu này

Quả không xa cõi Phật

Và giác ngộ lắm thay”.

CẬU BÉ MÙ VÀ CHIẾC ĐÈN ĐÃ TẮT

Ở làng nọ, tỉnh nọ,
Có cậu bé đáng thương
Không may mù hai mắt,
Phải chống gậy dò đường.

Một đêm, sang hàng xóm,
Chủ nhà, vốn rất hiền,
Lúc quay về, cẩn thận,
Đưa cho cậu chiếc đèn.

“Dạ thưa, cháu mù mắt,
Thì cần đèn làm gì?”
“Để người ta thấy cháu
Liệu đường mà tránh đi!”

Vậy là trong bóng tối,
Cậu cầm đèn ra về.
Thế mà có ai đó,
Vấp cậu ngã, ẩm ê.

Cậu kêu lên: “Thật lạ,
Tôi cầm đèn cơ mà.”
Người ấy đáp: “Đèn cậu
Tắt từ lâu, xê ra!”

HAI ĐẠO SĨ VÀ CÔ GÁI XINH ĐẸP

Có hai đạo sĩ nọ
Đang cùng đi trên đường,
Bỗng gặp một cô gái
Xinh đẹp và dễ thương.

Cô gái ấy xinh đẹp
Ngồi bên dòng suối sâu,
Muốn sang bên kia suối
Mà tiếc chẳng có cầu.

Có việc, cần đi gấp,
Biết làm sao bây giờ?
Lội thì sợ ướt váy,
Nên cô đành cứ chờ.

Hay chuyện, hai đạo sĩ
Dừng lại, dáng phân vân,
Rồi một người trong họ
Dùng hai cánh tay trần

Bế cô vượt qua suối.
Hai người tiếp tục đi.
Một người đã phạm giới,
Nhưng không ai nói gì.

Tối đến anh bạn trách
Sao dám bế đàn bà.
Người kia thản nhiên đáp,
Vô tư và thật thà:

“Ừ thì tôi phạm giới,
Chỉ một chốc mà thôi.
Vả lại tôi làm thế
Là chỉ để giúp người.

Còn anh, anh không giúp,
Nhưng lại bế cô ta
Từ bờ con suối ấy
Đến tận đây, tận nhà.

TẶNG VẦNG TRĂNG SÁNG

Một thiền sư trên núi,
Đêm, ra dạo vườn hoa.
Lúc vào thì chợt thấy
Có tên trộm trong nhà.

Chiếc am nhỏ trống vắng.
Thiền sư thấy chạnh lòng,
Thương tên trộm vất vả
Giờ phải về tay không.

Ngài bèn cởi chiếc áo
Lúc ấy mặc trên người:
“Ta tặng anh, hãy mặc.
Đêm lạnh, nhiều sương rơi.”

Tên trộm liền bỏ chạy.
Vị sư già nhìn theo:
“Ta chỉ có chừng ấy.
Tiếc vì nhà quá nghèo.

À mà khoan, ta muốn
Tăng anh vầng trăng tròn
Để soi đường xuống núi,
Soi sáng cả tâm hồn.”

*
Hôm sau, như thường lệ,
Thiền sư đi dạo về,
Thấy chiếc áo đã tặng
Ai gấp, đặt đầu hè.

“Nghĩa là vầng trăng sáng
Anh ấy giữ cho mình.
Một món quà quí giá
Giúp thoát vòng vô minh.”

MỘT TÁCH TRÀ

Xưa, vào thời Minh Trị,
Thiền sư Nhật, Nanin,
Tiếp một giáo sư nọ
Đến hỏi ông về Thiền.

Mời khách, nhà sư rót
Một tách trà, lạ thay,
Ông vẫn tiếp tục rót
Khi tách trà đã đầy.

Vị giáo sư thấy vậy
Liền lên tiếng: “Bạch ngài,
Chiếc tách đã đầy nước.
Đừng rót trào ra ngoài.”

Thiền sư đặt ấm xuống:
“Tách kiến thức của ông
Cũng đầy như tách nước.
Rót nữa chỉ uổng công.

Vì nó không còn chỗ
Cho cái mới xen vào.
Vậy ta, người phục thiện,
Nên kiềm mình phần nào.”

KHÔNG DÍNH BỤI

Đời nhà Đường, Trung Quốc,
Một vị sư hiền minh
Trước khi chết, căn dặn
Các môn đệ của mình.

Sống ở chốn trần tục
Với đủ loại bụi đời,
Các con cố đừng để
Bụi bẩn dính lên người.

Thấy việc tốt, lời đẹp,
Hãy bắt chước người ta.
Còn khi gặp việc xấu,
Thì hãy tránh thật xa.

Sự nghèo đói, thực chất,
Là vốn quí ở đời.
Vậy đừng đánh đổi nó
Để giàu sang hơn người.

Cho dù trong bóng tối
Hay trong phòng, một mình,
Phải đi đứng, suy nghĩ
Đàng hoàng và công minh.

Khôn ngoan và đức độ
Trời không ban cho ai.
Mà đó là kết quả
Của tu luyện lâu dài.

Khiêm tốn là nền tảng
Mọi đức hạnh trên đời.
Hãy để người nhận thấy,
Đừng đem khoe với người.

Lời nói là châu ngọc,
Không bạ đâu cũng khoe.
Châu ngọc quí vì hiếm.
Nói phải có người nghe.

Đừng trách móc người khác.
Thay vào đó, trách mình.
Đúng hay sai, đừng cãi.
Im lặng là thông minh.

Vạn vật không mà có,
Có mà vẫn là không.
Vậy hãy sống thanh thản
Để tĩnh lặng cõi lòng.

Hãy nói chậm, đi chậm.
Thời gian luôn vẫn còn.
Điều này rất bổ ích
Cho thể xác, tâm hồn.

Mọi cái có nhân quả.
Vậy khi sống làm người,
Hãy cố gieo nhân tốt,
Dành quả ngọt cho đời.

THẾ À?

Xưa, một thiền sư nọ
Tên là Hakuin
Được mọi người kính trọng
Thương yêu và rất tin.

Có một cô gái trẻ
Sống ở gần nhà ngài.
Bỗng mọi người phát hiện
Không chồng mà có thai.

Bị bố mẹ gạn hỏi,
Cô gái này thản nhiên
Nói rằng bố đứa bé
Là ông sư chùa bên.

Thiền sư bị ông bố
Sỉ nhục, quát vang nhà.
Nhưng ông vẫn đọc sách,
Quay lại hỏi: “Thế à?”

Khi cô gái sinh nở,
Người ta mang cho ông
Đứa bé còn đỏ hỏn.
Ông ôm nó vào lòng.

Mọi người, ghét, khinh bỉ,
Tất nhiên do hiểu lầm,
Có kẻ còn ném đá,
Nhưng ông chẳng quan tâm.

Ông chăm sóc đứa bé,
Nâng niu như cục vàng.
Hàng ngày bế xin sữa
Từ đầu đến cuối làng.

Do lương tâm cắn rứt,
Cô gái kia, cuối cùng
Thú thật: Bố đứa bé
Là anh thợ làm thùng.

Bố mẹ cô vội vã
Đến gặp sư tại nhà,
Tạ lỗi, xin đứa bé.
Thiền sư hỏi: “Thế à?”

Ông trao lại đứa bé,
Thấy hẫng hụt trên tay,
Nhưng rồi lại đọc sách,
Bình thản như mọi ngày.

CON ĐƯỜNG HẦM

Có một hiệp sĩ trẻ
Đến thành phố Ê-đô
Rồi thành người hầu cận
Của một viên quan to.

Vợ của viên quan ấy,
Còn trẻ và rất xinh,
Nên người hầu cận mới
Nhanh chóng bén lửa tình.

Không may chuyện bại lộ.
Việc tự vệ buộc chàng
Phải giết chết ông chủ
Để trốn đi với nàng.

Một thời gian sau đó,
Cô người tình, tiếc thay,
Bỏ đi theo người khác,
Để mình chàng trắng tay.

Chàng hiệp sĩ hối hận
Trót phạm tội giết người.
Chàng muốn làm gì đó
Thật tốt để giúp đời.

Ở nơi chàng đang sống
Có dãy núi cheo leo
Chắn ngang đường đi lại,
Gây tai nạn rất nhiều.

Thế là chàng quyết định
Sẽ một mình, hàng ngày
Đào một đường hầm lớn
Xuyên qua dãy núi này.

Chàng lặng lẽ làm việc
Trong suốt ba mươi năm,
Từng tí, từng tí một.
Khi sắp xong đường hầm,

Thì một hiệp sĩ khác,
Một tay kiếm ngang tàng,
Con trai ông chủ cũ,
Lần ra dấu vết chàng.

Chàng quì xuống lạy hắn,
Xin sống thêm hai năm,
Hứa sẽ tự nộp mạng
Khi đào xong đường hầm.

Hiệp sĩ kia đồng ý,
Mong sớm trả thù cha,
Bèn góp sức đào giúp.
Rồi hai năm trôi qua.

Đường hầm to lớn ấy
Cuối cùng cũng hoàn thành.
Chàng tắm rửa sạch sẽ,
Tự nguyện đến nộp mình.

Hiệp sĩ kia quì lạy,
Không những không giết chàng
Mà xin làm đồ đệ,
Trong cuộc đời lang thang.

Vì chàng đã cho thấy
Một tấm gương tuyệt vời
Về ý chí, nghị lực
Và nghĩa sống vì đời.

KHÔNG LÀM THÌ KHÔNG ĂN

Một đại thiền sư nọ,
Dẫu tuổi đã tám mươi,
Hàng ngày vào vườn thuốc
Làm việc như mọi người.

Các môn đệ lo lắm,
Nhưng chẳng biết làm gì.
Cuối cùng họ quyết định
Lấy cuốc xẻng dấu đi.

Không tìm thấy dụng cụ,
Ngài đành phải ngồi không.
Đến bữa ăn, nhất định
Không chịu ra khỏi phòng.

Ngày hôm sau cũng thế.
Bước sang ngày thứ ba.
Các môn đệ lặng lẽ
Đặt dụng cụ trước nhà.

Ngài lại ra vườn thuốc,
Lại ăn uống, một lần
Môn đệ hỏi, ngài đáp:
“Không làm thì không ăn.”

DANH THIẾP

Ở Nhật, đời Minh Trị,
Đại thiền sư Keichu,
Sư trụ trì nổi tiếng
Ngôi chùa Kofuku.

Đến thăm chùa, lần nọ
Có vị quan rất to,
Gửi trước tấm danh thiếp:
“Thống Đốc Kyoto”.

Đại thiền sư thấy thế,
Sai người đuổi đi ngay.
“Ta bận, và không muốn
Tiếp loại người thế này.”

Chú tiểu ra, xin lỗi.
Tưởng to chuyện, nhưng rồi
Ông thống đốc nhã nhặn:
“Đó là lỗi do tôi.”

Ông xóa chữ “Thống Đốc”
Trên danh thiếp thanh tao.
Chỉ chừa lại tên họ,
Bảo chú tiểu mang vào.

Nhờ thế mà lần ấy
Đại thiền sư Keichu
Tiếp ông rất thân mật
Ở chùa Kofuku.

VỊ SƯ GIÀ KEO KIỆT

Ngày xưa, ở nước Nhật
Có một vị sư già
Đồng thời là họa sĩ.
Một họa sĩ tài ba.

Thật tiếc, vị sư ấy,
Dẫu là bậc đại thiền,
Bị người đời khinh bỉ
Vì cái thói thích tiền.

Vì tiền, ông đồng ý
Vẽ bất kỳ lúc nào.
Vẽ cái gì cũng được,
Miễn là trả giá cao.

Một mệnh phụ giàu có
Mở tiệc lớn, mời ông,
Rồi lớn tiếng tuyên bố
Trước thực khách rất đông:

“Con người này tài giỏi,
Nhưng tâm hồn tối đen.
Sẵn sàng bán phẩm giá
Và lương tâm vì tiền.”

Rồi bà quay sang hỏi
Vị sư họa sĩ già,
Ông có đồng ý vẽ
Trên váy lót của bà.

Mà vẽ ngay tại chỗ,
Trước mặt cả đám đông.
Để lấy nghìn lạng bạc,
Coi đó là tiền công.

Không một chút do dự,
Cầm bút, vị sư già
Vẽ bức tranh tuyệt đẹp
Trên váy lót đàn bà.

Vẽ xong, nhận đủ bạc,
Ông bị đuổi ra đường
Cùng những lời nhận xét
Khinh bỉ và xem thường.

Chủ nhà và thực khách
Không hề biết rằng ông
Đem nghìn lạng bạc ấy
Về cất kỹ trong phòng.

Cộng với số đã có,
Số tiền lớn lần này
Đủ để ông thực hiện
Một mơ ước xưa nay.

Là xây một trường học
Và bắc chiếc cầu treo
Ở vùng quê ông sống,
Giúp đỡ những người nghèo.

Xong việc, ông lên núi,
Bỏ bút vẽ phía sau.
Từ đấy không ai biết
Ông sống chết ở đâu.

SƯ CỤ VÀ TÊN TRỘM       

Một sư cụ, tối nọ,

Đang tụng kinh ê a,

Thì có một tên trộm

Cầm kiếm, lẻn vào nhà.

Hắn quát: “Nếu muốn sống,

Đưa hết tiền ra đây!”

“Ta đang bận, - sư nói. -

Tiền trong tủ, phía này.”       

Thấy ông già không sợ,

Tên trộm rất ngạc nhiên,

Nhưng cũng chỉ một chốc,

Vì hắn bận tìm tiền.

“Mai tôi phải nộp thuế, -

Sư cụ nói. - Xin ông

Chừa cho tôi một ít.”

Tên trộm chừa mấy đồng.

Tên trộm ra đến cửa,

Sư cụ bảo hắn ta:

“Không lẽ ông không định

Cảm ơn tôi, chủ nhà?”          

Tên trộm nghe, sợ quá,

Liền líu ríu cảm ơn.

Về nhà kể với bạn:

Được một phen hết hồn.

Một tháng sau bị bắt,

Quan tòa xử hắn ta.

Sư cụ được mời đến

Để làm chứng trước tòa.

Ông nói hắn không trộm,

Mà ông cho, tất nhiên.

Khi về còn lịch sự

Cảm ơn ông cho tiền.

Tên trộm rất cảm động.

Từ tòa án về nhà.

Hắn hối hận, tự nguyện

Làm đồ đệ sư già.

Về sau hắn tu luyện

Rất chăm chỉ bên ông.

Cuối cùng thành đắc đạo.

Cả hai rất hài lòng.

NẮM VÀ MỞ

Có môt đệ tử nọ

Than với thầy của mình

Về người vợ tằn tiện,

Bủn xỉn và vô minh.

Sư thầy nghe, lặng lẽ

Theo đệ tử về nhà.

Ông, không hề chào hỏi,

Chìa nắm đấm trước bà.

“Nó là gì? bà hỏi.

“Là bàn tay vơ vào.

Cái gì cũng muốn giữ.

Bà thấy nó thế nào?”

Bà kia đáp” “Không được”.

“Tốt, thế còn cái này”,

Vị thiền sư lại nói,

Xòe trước bà bàn tay.

“Bàn tay mở là tốt.

Mở là cho người ta”.

“Vậy là bà đã hiểu.

Thôi, tôi về, chào bà”.

*

Cũng từ ngày hôm ấy

Vợ của người môn sinh.

Thôi không còn tằn tiện,

Bủn xỉn và vô minh.

ĐẬU PHỤ TƯƠI

Một vị tăng đầu bếp

Ở tu viện Bankei

Muốn quan tâm đặc biệt

Sức khỏe cho sư thầy.

Một hôm, nấu đậu phụ,

Khác hẳn với mọi người,

Ông dành cho sư phụ

Món riêng, đậu phụ tươi.

Vị sư già lập tức

Liền hỏi: “Ai hôm nay

Nấu ăn cho nhà bếp?

Gọi lên gặp ta ngay”.

Khi vị sư kia đến,

Ngài nói: “Vậy là con

Đã bắt ta nhịn đói,

Khi cho ta miếng ngon”.

Nói đoạn, ngài lặng lẽ

Và phòng riêng, và ngài

Suốt bảy ngày khóa cửa

Không chịu bước ra ngoài.

Vị sư kia van vỉ,

Xin lỗi suốt bảy ngày,

Ngài vẫn không chịu mở,

Không tha lỗi chuyện này.

Cuối cùng, một sư bác

Từ ngoài, nói to vào:

“Thầy có thể nhịn đói

Bảy ngày vẫn không sao.

Nhưng vị tăng đầu bếp

Cùng nhịn đói theo thầy.

Anh ta có thể chết.

Vậy phải làm sao đây?”

Vị thiền sư nghe thế,

Mới chịu bước ra ngoài.

Ngài mỉm cười và nói

Với đầu bếp của ngài:

“Trụ trì hay môn đệ

Đều bình đẳng ở đời.

Cho nên, việc ăn uống,

Ta cũng như mọi người.

Mai sau con có thể

Trụ trì ngôi chùa này.

Vậy thì hãy ghi nhớ

Bài học ngày hôm nay”.

THẦY BANKEI

Có ông mù hàng xóm,

Khi Bankei qua đời,

Đã nó chuyện với bạn,

Về đánh giá con người:

“Vì mù, tôi không thấy

Mặt mũi của người ta.

Nhưng khi nghe, tôi biết

Tâm tính của người ta.

Thông thường, khi ai đó

Khen ai đó thành công,

Tôi nghe họ ghen tị

Và ấm ức trong lòng.

Khi ai đó lớn tiếng

Thương khóc ai não nề,

Tôi nghe có cả tiếng

Vui mừng và hả hê.

Riêng Bankei thì khác.

Khi thầy nói lời vui,

Tôi nghe trong lời ấy

Chỉ toàn những lời vui.

Ngược lại, khi có sự,

Thầy phải nói lời buồn,

Tôi nghe trong lời ấy

Chỉ toàn những lời buồn.

THIỀN SƯ VÀ ĐỆ TỬ ĂN CẮP

Có một thiền sư nọ
Mở tuần lễ định thiền.
Chư tăng và phật tử
Kéo đến từ mọi miền.

Bỗng người ta phát hiện
Một đệ tử gần đây
Có hành động ăn cắp.
Thật nhục nhã điều này.

Mọi người ngay lập tức
Đòi phải đuổi anh ta,
Nhưng thiền sư bình thản
Như không gì xẩy ra.

Một thời gian sau đó,
Anh chàng hư hỏng này
Lại ăn cắp lần nữa.
Lần này thì rất gay.

Mọi người đòi dứt khoát
Phải đuổi ngay tức thì.
Nếu thiền sư không đuổi,
Tất cả sẽ ra đi.

Thế mà thiền sư ấy
Vẫn không đuổi anh chàng.
Hơn thế, còn gần gũi
Và tỏ lòng cưu mang.

Ngài nói với đệ tử:
“Các con vốn thông minh.
Biết gì sai, gì đúng,
Với người anh em mình

Đừng nên quá khe khắt.
Anh chàng ngu dốt này
Ăn cắp vì ngu dốt
Vậy thì liệu ai đây

Giúp thành người thông tuệ,
Nếu không phải là ta?
Ta không có ý giữ,
Ai muốn, cứ về nhà.

Nghe thế, người ăn cắp
Hai mắt lệ ứa tràn,
Từ đấy thói ăn cắp
Anh bỏ hẳn hoàn toàn.

ĐI ĐÊM

Ngày ấy nhiều đệ tử

Học thiền sư Sengai.

Có một đệ tử nọ

Đêm thường trốn ra ngoài.

Anh ta thích xuống phố

Vui chơi cùng bạn bè.

Hoặc làm nhiều việc khác

Bị cấm và đáng chê.

Sengai, một tối nọ,

Tay lủng lẳng chiếc đèn

Kiểm tra khu tăng thất,

Và ngài rất buồn phiền

Khi thấy một môn đệ

Đã bỏ chùa ra đường.

Ngài đi tiếp và thấy

Một chiếc ghế cạnh tường.

Chiếc ghế này đã giúp

Anh chàng nhảy ra ngoài.

Ngài thế chỗ chiếc ghế,

Đứng chờ suốt đêm dài.

Anh kia, khi gần sáng

Mò về, ngà ngà say.

Đạp lên đầu sư phụ

Một lúc sau mới hay.

Sengai nhẹ nhàng nói:

“Ban đêm trời nhiều sương.

Cẩn thận kẻo cảm lạnh.

Giờ thì đi về giường”.

Anh chàng ấy từ đó

Đêm không còn đi chơi.

Và cũng không ai biết

Câu chuyện của hai người.

MỘT NÉT THIỀN

Sau khi thăm Hoàng Đế,

Thiền sư Kakua

Biến mất, không ai biết

Chuyện gì đã xẩy ra.

Ngài đã sang Trung Quốc,

Là người Nhật đầu tiên,

Để tầm sư học đạo,

Nhất là học pháp Thiền.

Ngài thành Thiền đến mức

Chẳng nhớ mình là người

Đưa Thiền vào Nhật Bản

Để truyền tụng muôn đời.

Ngài ở ẩn trong núi,

Nơi thâm cùng hang sâu.

Thường ai biết, tìm đến,

Ngài chỉ nói một câu.

Rồi bỏ đi nơi khác,

Còn xa và sâu hơn.

Tức tìm ngài chắc chắn

Sẽ khó và lâu hơn.

Nghe danh ngài, Hoàng Đế

Đưa xe rước vào cung.

Ngài lắc đầu, đi bộ,

Không cho ai tháp tùng.

Quần thần và Hoàng Đế

Xin ngài nói về Thiền.

Cả hoàng cung chờ đợi

Nhưng ngài vẫn đứng yên.

Cuối cùng, rút trong áo

Chiếc tiêu nhỏ bằng tre,

Ngài thổi lên một tiếng,

Rồi xin phép ra về.

NGÔI CHÙA YÊN TĨNH

Có hàng trăm đệ tử

Học thầy Shoichi mù,

Một thiền sư đức độ,

Ở chùa Tofuku.

Khác với nhiều chùa khác,

Chùa này luôn tĩnh yên.

Vì thầy dạy môn đệ

Chỉ một phép định thiền.

Tiếng tụng kinh bị cấm.

Cấm cả tiếng thì thào.

Cả tiếng chuông, tiếng mõ.

Trừ tiếng lá xạc xào.

Suốt nhiều năm như thế,

Lặng lẽ và tĩnh yên.

Cho nên, một tối nọ

Khi chuông bỗng gióng lên,

Bà già sống gần đó

Biết rằng vị sư già

Đã qua đời, lặng lẽ

Về với Phật Thích Ca.

NHẤT ĐẾ

Nhiều người đến thăm viếng

Thiền viện Obako,

Một thiền viện nổi tiếng

Ở thành Kyoto.

Cao trên cổng thiền viện

Có hai chữ chân phương,

Kiểu đại triện - Nhất Đế.

Đẹp một cách khác thường.

Người viết hai chữ ấy

Là thiền sư Kosen,

Hơn hai trăm năm trước.

Người thiền, chữ cũng thiền.

Tương truyền, khi ngài viết,

Lúc đầu trên giấy tro.

Viết trong sự chứng kiến

Của một số học trò.

Mỗi lần xong một bản,

Ngài lại hỏi: “Thế nào?”

Người nói đẹp, nói xấu,

Người bảo thấp, bảo cao.

Tám mươi tư lần viết,

Mà vẫn chưa hài lòng.

Rồi nhân khi môn đệ

Tất cả lui vào phòng,

Ngài vung tay phóng bút,

Không có ai ở bên,

Viết hai chữ Nhất Đế,

Đạt đến mức Nhất Thiền.

Khi môn đệ quay lại,

Tất cả đều trần trồ,

Hai chữ được chiêm ngưỡng

Ở thành Kyoto.

SÁT SINH

Thầy Gasan lần nọ

Giảng cho môn đệ mình

Về năm giới của Phật,

Đặc biệt là sát sinh.

“Biết bảo tồn sự sống

Cho loài vật hôm nay,

Ta sẽ nhận quả phước

Và ân đức sau này.

Sát sinh là tội ác.

Ai phạm tội sát sinh

Sẽ phải xuống địa ngục

Nhận quả báo của mình.

Cũng mắc cái tội ấy,

Tội sát sinh ở đời,

Các trò phải nên biết,

Còn có rất nhiều người.

Đó là kẻ lười biếng,

Giết thời gian, ngồi yên.

Kẻ hủy hoại tài sản,

Hoặc tàn phá thiên nhiên.

Hơn thế, còn những kẻ

Miệng thuyết giáo Thích ca,

Mà không chịu giác ngộ,

Tức là giết đạo ta.

Với những kẻ như vậy,

Cũng một dạng sát sinh,

Các trò phải lên án,

Và biết để răn mình”.

SỨ QUÂN NGU ĐẦN

Có hai thiền sư nọ -

Daigu và Gudan

Được mời đến dự tiệc

Ở nhà một sứ quân.

Thiền sư Gudan nói:

“Ngài bản tính thông minh,

Lại siêng năng, chịu khó,

Sẽ học Thiền rất nhanh”.

Thiền sư Daigu đáp,

Ngay trước mặt sứ quân:

“Làm sao ông trơ trẽn

Tâng bốc kẻ ngu đần?

Người ngu cũng có thể

Làm sứ quân, tất nhiên.

Nhưng người ngu không thể

Hiểu biết về đức Thiền”.

Về sau sứ quân ấy

Xây một ngôi chùa to

Cho Daigu, hơn thế,

Còn xin làm học trò.

QUỐC SƯ GUDO

Là Quốc Sư nước Nhật,

Được trọng vọng, vinh quang,

Gudo thường du ngoạn

Như khất sĩ lang thang.

Ngày nọ, đêm, trời tối,

Trên đường đi Edo,

Ngài đến một làng nhỏ

Có tên là Keno.

Trời đang mưa tầm tã.

Ếch nhái kêu xung quanh.

Ngài dừng lại trước cửa

Một ngôi nhà mái tranh.

Thấy ngài đã có tuổi,

Người ướt sũng, thương tình,

Bà chủ nhà cho khách
Được vào nghỉ nhà mình.

Khi thay xong quần áo,

Ngài tụng kinh hồi lâu,

Thấy ngôi nhà lạnh lẽo,

Đượm không khí buồn rầu.

Ngài hỏi thì bà chủ,

Khóc, cho biết chồng bà

Là một kẻ nát rượu,

Cờ bạc và bê tha.

Rằng mỗi lần thắng bạc,

Hắn uống rượu, say mèm.

Lúc về nhà, nôn mửa,

Đánh đập vợ suốt đêm.

Thua thì về bắt vợ

Chạy vay tiền nháo nhào.

Bà hỏi, chồng như thế,

Vậy phải làm thế nào?

Ngài đáp: “Được, để đấy.

Tôi có cách giúp bà.

Đây, một ít tiền lẻ,

Hãy mua mang về nhà

Ít rượu và đồ nhắm.

Còn lại để tôi lo”.

Khuya, anh chồng say khướt

Loạng choạng về, quát to:

“Đâu rồi, con lười biếng,

Ta đã về đến nhà.

Có cái gì ăn được

Thì nhanh chóng mang ra”.

Ngài Gudo lúc ấy

Ngừng đọc kinh mà rằng.

“Nhỡ đường, gặp mưa gió,

Được vào đây, bần tăng

Có mua ít rượu thịt,

Coi như chút thịnh tình.

Mời ông cứ thoải mái.

Tôi tiếp tục cầu kinh”.

Gã kia uống hết rượu,

Ngã vật xuống sàn nhà.

Ngủ một mạch đến sáng,

Quên hết chuyện đêm qua.

Khi mở mắt, hắn hỏi:

“Ông là ai, mà rồi,

Từ đâu đến? Đêm vắng,

Lại ở trong nhà tôi?”

“Dạ, bần tăng, ngài nói,

Là quốc sư Gudo,

Từ cung của Hoàng Đế,

Trên đường đi Edo”.

Gã kia nghe, sợ quá,

Cúi đầu lạy quốc sư.

Ngài nhìn hắn rồi nói,

Với giọng rất nhân từ:

“Cuộc đời này ngắn lắm.

Nếu cờ bạc, rượu chè,

Sẽ khổ con và vợ,

Còn bị đời cười chê”.

Gã đàn ông chợt ngộ,

Như thoát cơn mê sâu.

“Bẩm, quốc sư nói đúng,

Hắn cúi lạy thấp đầu.

Làm sao con có thể

Đền đáp được ơn này?

Hay cho con được phép

Mang hành lý cho thầy.

Chí ít là một quãng?”

Nhìn ra trời đầy sương,

Ngài gật đầu đồng ý,
Rồi hai người lên đường.

Đi được khoảng ba dặm,

Ngài bảo hắn quay về.

Nhưng hắn xin đi tiếp

Năm dặm nữa mới về.

Rồi hết năm dăm ấy,

Hắn lại xin thêm mười.

Cuối cùng hắn sụp lạy,

Xin theo ngài suốt đời.

*

Các thiền sư hiện đại

Của nước Nhật ngày nay,

Tất cả là môn đệ

Của người nát rượu này.

Vì ông đã kế vị

Chức quốc sư Gudo,

Người theo ngài hôm ấy

Đi về thành Edo.

Đi và không quay lại,

Hết chặng đường gian nan.

Một con người vĩ đại.

Tên ngài là Munan.

SỐ MỆNH

Một võ tướng nổi tiếng,

Là Nobunaga,

Quyết định phải chiến thắng

Kẻ thù của ông ta.

Hiềm một nỗi quân ít,

Khí thế cũng không cao.

Nhưng nhất định phải thắng.

Vậy nên làm thế nào?

Ông tập hợp binh sĩ

Trước đền thờ Shinto,

Thiêng liêng và cổ kính,

Rồi dõng dạc nói to:

“Ta vào đền hành lễ.

Xong, sẽ quay lại đây.

Xin Thần cho ý kiến

Về trận đánh hôm nay.

Đây, một đồng tiền cổ.

Ta hỏi thần Shinto.

Sấp, nhất định thắng lớn.

Ngửa, quân ta thua to.

Một lát sau quay lại.

Vị tướng tung đồng tiền.

Sấp! Tất cả binh lính

Cùng reo hò tiến lên.

Trận ấy, dù quân ít,

Ông chiến thắng dễ dàng.

Sau, nhân đà, giành được

Nhiều thắng lợi vẻ vang.

*

Một hôm, người phó tướng

Của Nobunaga

Nói: “Đúng là số mệnh

Đã ủng hộ chúng ta”.

“Số mệnh ư? Có thể”.

Ông đáp và gật đầu.

Rồi lấy đồng tiền cổ -
Hai mặt sấp như nhau.

MỘT GIỌT NƯỚC

Thầy Gisan lần nọ

Sáng, nhờ một môn sinh

Xách giùm xô nước lạnh

Pha nước tắm cho mình.

Anh kia xách xô nước,

Đổ vào bồn, và rồi

Nửa xô nước còn lại

Đổ xuống sàn gỗ sồi.

Gisan lớn tiếng trách:

“Số nước còn thừa này

Đổ đi là có tội.

Sao không đem tưới cây?

Không gì quí bằng nước.

Thậm chí cả đức vua

Cũng không được lãng phí

Một giọt nước nhà chùa”.

Môn sinh kia chợt ngộ

Xin lỗi thầy trụ trì.

Đổi tên thành Giọt Nước,

Thành Tekisui.

NHỮNG NGƯỜI LÍNH

Lần nọ, quân đội Nhật

Tập trận, các sĩ quan

Muốn đặt chỉ huy sở

Trong thiền viện Gasan.

Gasan bảo đầu bếp,

Các tăng sư ăn gì

Thì cứ thế mà dọn

Cho các ngài chỉ huy.

Vốn quen được chiều chuộng

Và ăn ngon hàng ngày,

Các sĩ quan khó chịu

Với cách đối xử này.

“Chúng tôi là người lính,

Vì quốc gia, vì dân,

Vậy cần được ưu đãi

Trong nước uống, thức ăn...”

Gasan nghiêm mặt nói:

“Cả thời chiến, thời bình,

Chúng tôi cũng là lính,

Bảo vệ cho chúng sinh.

Chúng tôi còn ăn được,

Vậy thì hỏi các ông,

Những người lính cấp thấp,

Hà cớ gì lại không?”

PHẬT MŨI ĐEN

Có một ni-cô nọ,

Thuộc gia đình giàu sang,

Mong được chóng giác ngộ,

Đức tượng Phật bằng vàng.

Cô luôn mang theo nó

Đi khắp các chùa chiền.

Rất chăm chỉ tụng niệm,

Mà mãi chưa đắc Thiền.

Lần nọ, cô thăm viếng

Một thiền viện nông thôn,

Nơi có nhiều tượng Phật,

Cả lớn, cả tí hon.

Cô thắp hương dâng Phật,

Miệng lẩm bẩm cầu kinh.

Nhưng muốn hương cô thắp

Chỉ bay đến tượng mình.

Nên cô làm chiếc phễu

Bằng giấy cứng khá dài,

Dẫn khói đến bức tượng,

Không cho thoát ra ngoài.

Cầu kinh xong, thật lạ,

Cái mũi tượng của cô

Bị nám đen, xấu xí,

Và bám đầy bụi tro.

MƯA HOA

Subhuti nổi tiếng

Vị thiền sư tinh thông

Về khả năng thấu triệt

Tiềm lực của pháp KHÔNG.

Ngài cho rằng sự vật

Không hiện hữu ở đời.

Mà chỉ do tương tác

Và quan niệm mà thôi.

Ngày nọ, ngài thiền định

Dưới gốc bồ đề già.

Từ trên trời bất chợt

Rơi xuống trận mưa hoa.

Chư thần liền bay xuống,

Lần lượt thành hàng dài:

“Chúng tôi xin hồi hướng

Bài pháp KHÔNG của ngài”.

Ngài đáp: “Ta chưa nói

Tiếng nào về pháp KHÔNG”.

“Chúng tôi, chư thần đáp,

Cũng chưa nghe tiếng KHÔNG.

Đó mới là thực sự

Pháp KHÔNG của Thích Ca”.

Từ trên trời tiếp tục

Rơi xuống trận mưa hoa.

SỐNG NHƯ NGƯỜI HÀNH KHẤT

Là thiền sư danh tiếng,

Lập dị và “quê mùa”,

Thầy Tosui giảng dạy

Và trụ trì nhiều chùa.

Một hôm, thấy thiền viện

Có quá nhiều môn sinh,

Ngài bảo họ giải tán

Và trở về nhà mình.

Còn ngài thì biến mất,

Không ai biết đi đâu.

Một môn sinh bất chợt

Thấy ngài ba năm sau.

Lúc ấy ngài đang sống

Dưới cầu Kyoto

Với một đám hành khất,

Ăn bữa đói, bữa no.

Người này cứ năn nỉ

Xin phép được theo hầu

Để nhờ thầy chỉ giáo.

Cuối cùng thầy gật đầu:

“Được, nếu ngươi đồng ý

Sống dưới chân cầu này.

Ăn ở và sinh hoạt

Như những người ăn mày”.

Ngày thứ nhất suôn sẻ.

Ngày thứ hai, một người

Trong đám bạn hành khất

Ốm nặng rồi qua đời.

Tosui và môn đệ

Đưa người này đi chôn,

Rồi quay về, đêm ấy

Môn đệ sợ hết hồn.

Trằn trọc không ngủ được,

Sáng hôm sau, anh ta

Được thầy đưa miếng bánh

Của người chết hôm qua.

“Vậy là ta được nghỉ,

Không xin ăn hôm nay.

Thức ăn của người chết

Vừa đủ cho cả ngày”.

Anh kia nghe, nôn ọe.

“Ta bảo trước rồi mà.

Giờ thì đi nơi khác

Để khỏi quấy rầy ta”.